Հարցազրույց Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավոր, Թբիլիսիի Պետրոս Ադամյանի անվան հայկական պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արմեն Բայանդուրյանի հետ

-Պրն Բայանդուրյան, այսօր վիրահայությանը հուզող ամենալուրջ խնդիրները որո՞ նք են:

-Այսօր Վրաստանում ապրում է մոտավորապես կես միլիոն հայ: Ամենամեծ խնդիրն այն է, որ մեր հայ բնակիչները Վրաստանում իրենց երեխաներին ուղարկեն հայկական դպրոց: Ուզում եմ շեշտել, որ Թբիլիսիում ունենք 19 պետական ռուսական դպրոց, ամեն դպրոցում սովորում են հազարից ավելի աշակերտներ, և բոլորը հայեր են: Սա վաղվա, մյուս օրվա համար վտանգավոր բան է մեր համայնքի համար, որովհետև կնշանակի, որ հայը հայկական դպրոց չի գնում, այլ գնում է ռուսական դպրոց: Ելնելով սրանից` մտածում ենք, թե ի՞ նչն է պատճառը, որ մեր երեխաներին, թոռնիկներին, ծոռնիկներին չենք ուղարկում հայկական դպրոց: Սա գալիս է այն բանից, որ ժամանակին մեր հայրերը Ռուսաստանում աշխատել են, և մենք միշտ մտածում ենք, որ մեր երեխաները ևս պիտի գնան Ռուսաստանում ապրելու: Այսօր Թբիլիսիում գործող բոլոր հայկական դպրոցների երեխաները տիրապետում են ռուսերենին և վրացերենին: Որպեսզի մենք ունենանք մեր արվեստը, գրականությունը Վրաստանում, մեր բոլոր երեխաները պետք է սովորեն հայկական դպրոցում: Եթե սա չեղավ, մենք կարող ենք վաղը կորցնել մեր թատրոնը, մեր եկեղեցին: Ես հաճախ եմ ասում` եթե մեր ծնողները չեն ուզում իրենց երեխաներին ուղարկել հայկական դպրոց, թող ուղարկեն վրացական դպրոց, որպեսզի գոնե պետական լեզվին տիրապետեն: Ինչո՞ւ մենք պետք է գնանք ռուսական դպրոց: Սա է ամենամեծ խնդիրը: Մանավանդ, որ այսօր Վրաստանում տրված են բոլոր հնարավորությունները ազգային փոքրամասնություններին. ով որ դպրոցն ուզում է, կարող է գնալ: Հայը պետք է իր երեխային ուղարկի հայկական դպրոց, այս առումով մենք ձեռք ենք բերում մեր հավատը, և ինչքան գնա, այնքան կշատանան հայոց լեզուն իմացողները, և երբ տիրապետում ես լեզվին, ավելանում է թատրոնի հանդիսատեսը, ավելանում է եկեղեցու հավատացյալը, թերթի ընթացքը և այլն:

-Այս առումով Թբիլիսիի հայերի վիճակը տարբերվում է Ջավախքի հայերի վիճակից. Ջավախքում բոլորը գնում են հայկական դպրոց, տիրապետում են հայերենին, բայց չգիտեն վրացերեն, չեն կարողանում աշխատանք գտնել պետական կառույցներում: Այստեղ ի՞նչ լուծում եք տեսնում:

-Հետաքրքիր հարց է: Բայց ուզում եմ ասել, որ աշխարհում չկա մի երկիր, որի քաղաքացին այդ երկրի լեզուն չիմանա: Եթե այսօր Ջավախքում վրացերենին չեն տիրապետում, մեղավոր չէ Ջավախքի բնակիչը: Սիստեմը, կառուցվածքը սխալ է եղել: Կա ծրագիր, որն անպայման ներմուծվելու է Ջավախք, որպեսզի Ջավախքի բնակչությունը լիովին տիրապետի երկրի լեզվին:

-Ի՞նչ ծրագրի մասին է խոսքը:

-Ես, և ոչ միայն ես, առաջարկել ենք, որպեսզի հայկական մանկապարտեզներում սովորեն վրացերեն: Այսօր 90 տարեկան Ջավախքի մայրը, որը կով է կթում, պանիր է սարքում, նա չի կարող տիրապետել վրացերենին, բայց նրա ծոռը, թոռը կարող է տիրապետել: Դրա համար մենք պետք է սկսենք մանկապարտեզից. բացել հայկական մանկապարտեզ Ջավախքում վրացական թեքումով: Բոլոր հարցերը լուծվելու են: Մենք ասում ենք, որ մեզ աշխատատեղ չեն տալիս: Աշխատատեղ, պաշտոն տալու համար այդ անձը պետք է տիրապետի երկրի լեզվին: Հիմա մենք ունենք արտաքին գործերի փոխնախարար` Նալբանդովը, որը լիովին տիրապետում է վրացերենին: Ինչպե՞ս եք կարծում, Ֆրանսիայում կարո՞ղ են պաշտոն ստանալ, եթե ֆրանսերեն չգիտեն: Հայաստանում կարո՞ղ ես պաշտոնյա լինել, եթե հայերենին չես տիրապետում: Իմանալով մայրենի լեզուն` զուգահեռ իմանալ պետական լեզուն: Սրանք տարբեր բաներ են: Այսօր մենք Վրաստանում ունենք 160 հայկական պետական դպրոց, ունենք հայկական պետական թերթ, 153 տարեկան պետական թատրոն, որը աշխարհում գոյություն չունի` Հայաստանից դուրս: Ունենք հեռուստահաղորդում, գործող եկեղեցի:

-Իսկ ինչպե՞ս եք վերաբերվում Ջավախքում հայոց լեզվին երկրորդ պետական կամ տարածաշրջանային լեզվի կարգավիճակ տալու և գործավարությունը հայերենով դարձնելու` ջավախահայերի պահանջին:

-Ջավախքում բացել երկրորդ պետական լեզուն` կնշանակի մենք անունակ մարդիկ ենք: Մենք այն ազգը չենք, որ չկարողանանք տիրապետել լեզվին, և բացելով երկրորդ լեզուն` ի վնաս մեզ է լինում: Սա իմ կարծիքն է: Այսինքն` լինելով Վրաստանի քաղաքացիներ, մենք ունակ չենք տիրապետել այդ երկրի լեզվին: Այսօր չենք կարող, վաղը կկարողանանք, մյուս օրը կկարողանանք:

-Պրն Բայանդուրյան, Դուք ասուլիսի ժամանակ ասացիք` Ջավախքում ամեն ինչ լավ է, մինչդեռ Հայաստանում Ջավախքի խնդիրները բարձրացնող գործիչներն ահազանգում են հայերի նկատմամբ վրացիների վարած հակահայ քաղաքականության մասին, Ջավախքի հասարակական-քաղաքական կազմակերպություններն էլ` ճնշումների մասին, ի՞նչ եք կարծում` ինչու՞ է նման բազմակի մոտեցում ձևավորվել Ջավախքի շուրջ:

-Կան մարդիկ, որոնք երբեք չեն տեսել, թե ինչ լավ բան է կատարվել Ջավախքի համար: Ջավախքում 8 տարի առաջ էլեկտրականություն կա՞ր, թոշակները ստացե՞լ են տատիկներն ու պապիկները, բնական գազ եղե՞լ է, Ախալքալաք-Թբիլիսի ճանապարհ եղե՞լ է: Այսինքն` ինչ-որ բաներ արվում են, իսկ ո՞վ է ասում, որ բացթողումներ չկան: Բացթողումներ կան ոչ միայն Ջավախքում, այլև Քութաիսում, Քվեմո - Քարթլիում: Կարելի է պրոբլեմները բարձրացնել, ես դա ողջունում եմ: Բայց երբ պրոբլեմի կողքին չես ասում` ինչ լավ բան է կատարվել, սա ինձ համար անընդունելի է: Հո մենք չե՞նք ասում` ստրկացեք, ասեք` ամեն ինչ լավ է Ջավախքում: Բայց ճանապարհի, գազի, էլեկտրականության մասին ինչո՞ւ չենք խոսում, լռում ենք: Չենք ուզում տեսնել, որ Մ. Սահակաշվիլին միակ նախագահն է, որ անընդհատ Ջավախք է մեկնում: Ո՞ր նախագահն է Ջավախք մեկնել` սկսած Զվիադ Գամսախուրդիայից և Շեւարդնաձեից: Ոչ մի բան չեն տեսնում:

-Քիչ թե շատ ակտիվ ջավախքահայ գործիչների իրար հաջորդող ձերբակալությունները ինչպե՞ս եք բացատրում:

-Վրաստանում անօրեն ոչ մեկին չեն ձերբակալում, ինչպես նաև Հայաստանում: Եթե մեղադրվում են, ուրեմն ինչ-որ բան սխալ է արվում: Հայ լինելը ի՞նչ կապ ունի, օրենքը խախտելու դեպքում բոլորին բանտարկում են: Ուրեմն նրանք օրենքը խախտել են: Սա է խնդիրը:

-Վահագն Չախալյանի դատական պրոցեսներին հետևո՞ւմ եք: Ի՞նչ եք կարծում, այդչափ խախտումներ արձանագրելը թե' Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի, թե' վրացի փաստաբանների, թե' դիտորդների կողմից, թե' ֆրանսահայ փաստաբանին թույլ չտալը ինչու՞ ուշադրության չեն արժանանում:

-Իսկ ի՞նչ եք կարծում` Սոզար Սուբարին սրբությո՞ւն է:

-Խոսքը նրա սուրբ լինել-չլինելու մասին  չէ, այլ Վրաստանի օմբուդսմենի և ՄԻՊ-ի ներկայացուցիչների արձանագրած օրենսդրական խախտումների:

-Դա իր կարծիքն է: Օրենքը ունի նաև ճիշտ օրենքի մտածելակերպը: Սուբարին ինչ-որ ասում է, չի նշանակում, որ նա ճիշտ է ասում: Այդպես չէ: Ես համոզված եմ, որ Վրաստանում բանտարկյալի նկատմամբ ոչ մի օրենք չի խախտվում:

=Պրն Բայանդուրյան, հետաքրքրվել և պարզե՞լ եք, թե ինչու են արգելել պատգամավոր Շիրակ Թորոսյանի և քաղաքագետ Իգոր Մուրադյանի մուտքը Վրաստան, ընդ որում` Շիրակ Թորոսյանին երկրորդ անգամ թույլ չեն տվել իր ծննդավայր` Ջավախք մտնել, ավելին` մամուլում շրջանառվեց, որ հայ-վրացական սահմանակետերում 15-20 երիտասարդների անուններով ցուցակ գոյություն ունի, որոնց մուտքը ևս արգելված է:

-Երեք հայ պատգամավորներս էլ այդ մասին խոսել ենք, գուցե խնդի՞ր կա այդ պատգամավորի հետ կապված: Խնդիր կա, որ ասենք` մենք ունենք մարդիկ, գուցե պրն Շիրակին չի վերաբերում, որ չենք կարող 2-3 մարդու մտածելակերպը փաթաթենք երկու երկրների վզին: Մենք անընդհատ բան ենք փնտրում: Իսկ թե ինչո՞ւ նրան թույլ չեն տվել, սա իմ իրավասությունների մեջ չի մտնում: ԱԳՆ ունեք, դեսպանություն ունեք, թող նրանք պատասխանեն: Ես գտնում եմ, որ պատգամավորը կարող է մտնել իր ծննդավայրը, բայց թե դրա տակ ի՞նչ կա, չեմ կարող ասել: Իսկ այդ ցուցակի մասին տեղյակ չեմ:

-Որպես խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր` Վիրահայոց թեմի կարգավիճակի և 6 եկեղեցիների վերադարձման հարցերը խորհրդարանում բարձրացրե՞լ եք: Ի՞նչ ընթացքի մեջ են այս հարցերը:

-Օրենքը շուտով կընդունվի: Նորաշենի մասին հաճախ ենք խոսում: Իհարկե, Նորաշենի հարցով սխալներ շատ են եղել: Եղել են մարդիկ, որոնք պղծել են մեր սրբությունները: Բայց կա երկիր, կա ղեկավարություն, որը դրա մասին խոսում է, և այդ քայլերը, որոնք իրենք արել են մարդկային բոլոր հասկացողությունների դեմ, կանգնեցված են: Ես գտնում եմ, որ մեր երկու Վեհափառները անպայման պիտի եկեղեցու հարցը լուծեն իրենք, իսկ մենք կողքից անենք այն, ինչ իրենք կթելադրեն: Մենք մեր ոչ մի սուրբ գերեզման թույլ չենք տա պղծելու որևէ մի անձի, ազգի մասին չէ խոսքը, այլ անձի մասին է: Եվ այս առումով երկրի նախագահը գիտի, գործում է, և ընդհանրապես այս նոր եկած ղեկավարությունը, որը Վրաստանի այսօրվա իշխանությունն է, ունի ժամանակակից մտածելակերպ, որն օգուտ է բերելու ոչ միայն Վրաստանին, այլ Վրաստանում ապրող փոքրամասնություններին:

-Վերևում Դուք թվարկեցիք վրացական իշխանությունների կատարած գործերը Ջավախքում, ըստ Ձեզ` Հայաստանի պահվածքը Ջավախքի հարցում ինչպիսի՞ն պետք է լինի:

-Հայաստանը` նախագահի ղեկավարությամբ, շատ նորմալ քաղաքականություն է տանում Ջավախքի նկատմամբ: Ջավախքը Վրաստանի մասն է, և այն ինտրիգները, որ անընդհատ գցվում են, տեղին չեն: Ջավախքի հետ ի՞նչ է կատարվել: Հայաստանն ամեն ինչ անում է, որ Ջավախքի բնակչությանն օգնի գրականությամբ, գրքերով, արվեստի առումով: Հաճախ են Ջավախք մեկնում թատրոնները, համերգային ծրագրեր, գրողներ են մեկնում: Ես այնտեղ պրոբլեմ չեմ տեսնում: Ջավախքի պրոբլեմները ստեղծում են մի խումբ մարդիկ, որոնք ոչ թե մտածում են Ջավախքի մասին, այլ փորձում են համբավ ձեռք բերել: Ջավախքում եղած պրոբլեմները միայն Ջավախքին չեն վերաբերում, այլ ամբողջ Վրաստանում են առկա: Նոր է ստեղծվում դեմոկրատական երկիր, որը պատրաստվում է և արդեն արել է մեծ քայլեր, որ մենք մտնելու ենք ՆԱՏՕ, ԵՄ: Այս առումով ազգային փոքրամասնությունները ևս պրոբլեմ չունեն: