Անցած 90 տարվա ընթացքում Շիրակի երկրագիտական թանգարանում են կենտրոնացվել պատմական Շիրակ գավառի նյութական եւ հոգեւոր մշակույթն արտացոլող տասնյակ հազարավոր նյութեր, որոնցից շատերը եզակի են եւ ունեն բացառիկ գիտամշակութային արժեք: Թանգարանի ցուցանմուշներն ամփոփված են հնէաբանության, հնագիտության, մարդաբանության, ազգագրության, դրամագիտության, գեղարվեստական, նոր և նորագույն պատմության փաստավավերագրական նյութերի հավաքածուներում:

• Աշխարհով մեկ հայտնի թանգարան, որը չի կարող ունենալ այցելու

Թանգարանի ունեցած գեղանկարների հավաքածուի հիմքի վրա Գյումրիում 80-ականներին ստեղծվել է պետական պատկերասրահը: Հովհաննես Այվազովսկու, Գևորգ Բաշինջաղյանի, Վարդգես Սուրենյանցի, Մարտիրոս Սարյանի, Ստեփան Աղաջանյանի, Գաբրիել Գյուրջյանի, Դմիտրի Նալբանդյանի, Հրաչյա Ռուխկյանի և ժամանակի այլ հայտնի նկարիչների շուրջ 150 գործ ապահովել են թանգարանի գեղարվեստական հավաքածուն:

Երկրաշարժից հետո պատկերասրահում գտնվող գործերը տեղափոխվել են Երեւանի պետական պատկերասրահ, սակայն որոշ գործեր դեռ պահպանվում են ֆոնդում: Եթե թանգարանի շենքի հարցը լուծվեր, ապա թանգարանի նախկին տնօրինությունը հույս ուներ վերադարձնել Երևան տարված գեղանկարները և ձևավորել սեփական պատկերասրահը Գյումրիում:

Թանգարանի ողջ հզորությունն ու ամբողջական ծավալով առկա ցուցադրություններն ապահովելու համար հարկավոր է առնվազն 2500-3000 քմ տարածք , որի 2/3 ծառայելու է մշտական և ժամանակավոր ցուցադրությունների համար, իսկ մնացածը զետեղարանների, ռեստավրացիոն և ֆոտո-լաբորատորիաների, գրադարանի, դահլիճի, աշխատասենյակների և տնտեսական կարիքների համար: Երկրագիտական թանգարանի նախկին երկու տնօրենները՝ Համազասպ Խաչատրյանն ու Արտաշես Բոյաջյանը, տարիներ շարունակ պայքարում էին հենց այս նկարագիրն ապահովող թանգարանի ստեղծման համար, որը ցավոք, առ այսօր, իրականություն չի դարձել: 

Շիրակի հնագիտական թանգարանն հնագույններից է, ձևավորվել է 1930թ․-ին, շենքային պայմանների խնդիր ունեցել է նաև խորհրդային տարիներին: Մինչև 1984թ․-ը թանգարանի ցուցադրության համար տրամադրված է եղել մանկավարժական ինստիտուտի առաջին հարկն ամբողջությամբ: Լենինականի քաղկոմի 2-րդ քարտուղար Դոնարա Հարությունյանի ղեկավարման տարիներին փորձել են թանգարանին առանձին շենք հատկացնելու հարցին վերջնական լուծում տալ, որը սակայն կիսատ է մնացել: 

2018թ-ին, «Հետք»-ին տված հարցազրույցում, թանգարանի երջանկահիշատակ տնօրեն Համազասպ Խաչատրյանը պատմում է հետևյալը. «70-ականներին մեզ առաջարկում էին զբաղեցնել «Գյումրի» ռեստորանի շենքը: Շենքը ֆունկցիոնալ առումով ընդհանրապես հարմար չէր թանգարանին՝ սրահից սրահ անցումների պահով և այլն: Երբ որ քաղկոմի քարտուղարը Հարությունյան Դոնարան էր, էդ ժամանակ նախկին պոլիտեխնիկի մոտ գտնվող մի հատ ուսումնարան լուծարեցին, շենքն ազատվեց: Ես մտա իր մոտ առաջարկով, թե արի կլինի սուր շնչառական հիվանդանոցը քաղաքի կենտրոնից տեղափոխեք ծայրամաս, մեզ տվեք էդ հրաշալի ճարտարապետական կառույցը, որն ի դեպ հիմա էլ կա, երկրաշարժից չի վնասվել,-պատմում է Համազասպ Խաչատրյանը,-այնտեղ երկագիտական թանգարանի տեղակայումը ճիշտ կլիներ հենց թեկուզ նրանով, որ հարևանությամբ Կումայրի հնագույն բնակավայրի պեղված հատվածն էր: Բայց էդ ժամանակ հարցի լուծումը ձգձգվեց, հետո երկրաշարժ եղավ, դրանից հետո էլ Վարդան Ղուկասյանը նշածս շենքը ծախեց Կարապետյան Հրայրին, էնպես որ հավակնություններ էլ չէինք կարող ունենալ»:  

Նշենք, որ Երկրագիտական թանգարանի համար տարբեր տարիներին տնօրինությունը պայքարել է թե՛ զրոյից կառուցվող շինության, թե՛ քաղաքում առկա կառույցներից որևէ մեկում հանգրվան գտնելու ուղղությամբ: Շենքի ճակատագրով մտահոգ մարզպետներից են եղել Ֆելիքս Փիրումյանը, Լիդա Նանյանը, Ֆելիքս Ցոլակյանը, Արթուր Խաչատրյանն, ովքեր գործնական քայլեր են ձեռնարկել, սակայն չեն հաջողել: Մարզպետներից Լիդա Նանյանը 2008թ․-ին փորձում էր համոզել սփյուռքահայ բարերար Հովհաննես Օյունջյանին, որ դպրոց կառուցելու փոխարեն թանգարանի համար շենք կառուցի, անգամ տարել էր պեղավայր: Մարզպետի փաստարկն այն էր, որ Կառավարությունն այսպես, թե այնպես դպրոց կառուցելու է, իսկ թանգարանին կարող է հերթ չհասնել: Սակայն, ամենայն հավանականությամբ, անվան հավերժացման հարց կար, և բարերարն ընտրեց դպրոցը: Եվս մեկ բարերար ընտանիքի՝ Ժան և Ալբեր Պողոսյանների ներդրումային ծրագիրը Գյումրիում ժամանակին «շրջանցեց» Երկրագիտական թանգարանն ու ուղղվեց երաժշտանոցի կառուցմանը, որն այժմ կրում է նրանց անունը:

Նախկին վիրաբուժական հիվանդանոցի շենքը

Գյումրու բժշկական կենտրոնի կառուցումից հետո բուժհիմնարկների օպտիմալացման արդյունքում շենքեր ազատվեցին, որոնք կարող էին ծառայել տարբեր նպատակների համար: Թանգարանի նախկին տնօրինությունն, օգտվելով հարմար առիթից, քանի որ զրոյից կառուցման տարբերակները որևէ կերպ իրականություն չէին դառնում և կային պատրաստի շինություններ՝ կրկին դիմեց Կառավարությանը: 

2018թ․-ին հույս ներշնչող քայլ արվեց նորանշանակ մշակույթի նախարար Լիլիթ Մակունցի կողմից՝ Կառավարության 2018թ․-ի հուլիսի 26-ի 837-Ա որոշմամբ Գյումրու Ջիվանու 74 հասցեում գտնվող «Գ. Գյուլբենկյանի անվան վիրաբուժական հիվանդանոց» ՓԲԸ-ի նախկին շենքն անհատույց եւ անժամկետ օգտագործման հանձնվեց Շիրակի Երկրագիտական թանգարանին: 

Այդ ընթացքում անգամ դրամահավաք հայտարարվեց, որին մասնակցեցին Մշակույթի նախարարության ենթակառույցները՝ փոխանցելով իրենց մեկ աշխատանքային օրվա հասույթը, մեկ բարեգործական կազմակերպություն՝ 2 մլն դրամ փոխանցումով, 5 մլն դրամ փոխանցել էր «Երևան, իմ սեր» հիմնադրամը, որոշակի գումարներ էին փոխանցել Գյումրու Հայագիտական կենտրոնը և «Բիոսոֆիա» ՀԿ-ի նախագահ Գևորգ Պետրոսյանը: Ամբողջը կազմել էր 15 մլն դրամ, որ հետագայում տրամադրվեց նախագծա-նախահաշվային աշխատանքների իրականացմանը: Դրամահավաքին չէր մասնակցել Գյումրու քաղաքապետարանը, գումարների փոխանցում չէր արձանագրվել նաև որևէ հայտնի գործարարի կամ բարերարի կողմից: 

Շիրակի մարզպետներից Նազելի Բաղդասարյանի նշանակումից որոշ ժամանակ անց ակտիվ խոսակցություններ շրջանառվեցին թանգարանին հատկացված շենքը կիսելու և մի մասը բուժհաստատություններից թիվ 1 պոլիկլինիկային տրամադրելու վերաբերյալ: Շենքը կիսելու հավակնություններ էր ներկայացրած եղել նաև Ճարտարագիտական համալսարանի Գյումրու մասնաճյուղը, սակայն խնդիրը հետագայում հարթվել էր: Գյումրու քաղաքապետ Սամվել Բալասանյանն էլ իր հերթին՝ տարբեր պատճառաբանություններով, փորձում էր պայքարել շենքը Երկրագիտական թանգարանին հանձնելու որոշման դեմ: Լուրեր էին շրջանառվում, թե նախկին քաղաքապետն անձամբ է հետաքրքրված կառույցով: 

Ի վերջո, 2024թ․-ի օգոստոսի 15-ին, մինչև իշխանությունից հեռանալը, ավագանու «Բալասանյան դաշինք»-ի և ՔՊ կուսակցության անդամները, քաղաքապետ Վարդգես Սամսոնյանի գլխավորությամբ հավանություն տվեցին Գյուլբեկյանի անվան վիրաբուժական հիվանդանոցի նախկին շենքը համայնքին նվիրաբերելու և Լոզանի հյուրընկալության դպրոցին փոխանցելու նախագծին:  30  հազար ցուցանմուշ ունեցող Շիրակի Երկրագիտական թանգարանն «աղքատ ազգականի» կարգավիճակով կրկին մղվեց հետին պլան:

Դավիթ Առուշանյան

Շիրակի մարզպետ Դավիթ Առուշանյանն, ով ժամանակ էր գտել այցելելու Շիրակի Երկրագիտական թանգարան, տպավորված էր տեսածից: «Կարելի է ասել Հայաստանի հրաշքն է Շիրակի Երկրագիտական թանգարանը, էս դեպքում թաքնված, քանի որ անունով կա, սակայն այդ 30 հազար ցուցանմուշը դասակարգված տեսնելու հնարավորություն չկա: Գյումրու զբոսաշրջության առումով մեծ խթան կհանդիսանար թանգարանն իր ողջ ծավալով ներկայացնելը: Ես նոր եմ սկսում այս խնդրով զբաղվել:  Գյուլբեկյանի անվան վիրաբուժական հիվանդանոցի նախկին շենքը Կառավարությունը տրամադրել էր Երկրագիտական թանգարանին, արվել է նախագիծ, որը շատ մեծ է ստացվել, եթե չեմ սխալվում 1 մլրդ դրամ բյուջեով: Մեկ տարի առաջ Լոզանի համալսարանի հարցը բացվեց ու ավագանին որոշեց շենքը հանձնել իրենց,- պարզաբանում է Դավիթ Առուշանյանը,- հիմա առաջնային խնդիր է դրված, արդեն էական չէ, թե որ շենքը կլինի, պետք է թանգարանի համար շենքի հարցը լուծենք, որպեսզի կարողանանք մեր ժառանգությունը ցուցադրել սերունդներին ու աշխարհին: Քաղաքում պետական նշանակության ազատ շինություններ կան, ուղղակի պետք է տեսնենք, թե որն է հարմար»:

Շիրակի մարզպետի համոզմամբ, քանի դեռ Գյումրիում գոյություն ունի անօթևանության խնդիրը, նաև դպրոցներ ու մանկապարտեզներ կառուցելու առաջնահերթություն կա, այդքան մեծ գումար տրամադրել թանգարանին, թերևս ճիշտ չի ընկալվի հանրության կողմից: «Բայց դա չի նշանակում, թե հարցը չի լուծվելու»,- շտապեց ևս մեկ անգամ հավաստիացնել Շիրակի մարզպետը: Նշենք, որ նմանատիպ խոստումներ հնչեցրել են Շիրակի 14 մարզպետներից առնվազն 7-ը, սակայն թանգարանն ինչպես գոյատևում է Մյասնիկյան 118 հասցեում, այդպես էլ շարունակում է: