Սյունիքի մարզի Տեղ խոշորացված համայնքի Խնածախ գյուղի խաղահրապարակում երեխաները ֆուտբոլ են խաղում: Նրանցից ուղիղ գծով 500-600 մետրի վրա է հայ-ադրբեջանական շփման գիծը: Առանց հեռադիտակի էլ կարելի է տեսնել դիրքերը: Երեխաների համար այս պատկերը դարձել է գյուղի անբաժան մասը, ու նրանք չեն զարմանում գյուղ այցելած հյուրերի հայացքներից:

«Կրակոցներ ահագին ժամանակ չկան: Մեկ-մեկ կրակում են, բայց ոչ գյուղի վրա: Մի ժամանակ շատ էին կրակում: Վերջն ի՞նչ ա լինելու՝ չգիտեմ»,- ասում է գյուղի անասնաբույժ Սուրիկ Աբրահամյանը:

1971 թ. Գորիսի անասնաբուժական տեխնիկումն ավարտելուց հետո խնածախցի անասնաբույժը վերադարձել է գյուղ ու մինչ օրս աշխատում է: Ասում է՝ հիմա մի երիտասարդ անասնաբույժ ունեն, իր հմտություններն ու գիտելիքները կփոխանցի, եւ ինքն էլ հանգիստ թոշակի կգնա՝ երիտասարդների աշխատելու ժամանակն է:

Սուրիկ Աբրահամյան

Պատերազմից հետո սահմանային իրավիճակի փոփոխությունն ազդել է Խնածախի անասնագլխաքանակի վրա: Մինչ այդ գյուղում 1500 խոշոր եղջերավոր եւ 5000 մանր եղջերավոր անասուն կար: Այս տարվա հունվարի 1-ի տվյալներով՝ խոշորների թիվը դարձել է 1034, մանրերինը՝ 3440:

Գյուղի վարչական ղեկավար Սեյրան Միրզոյանն ասում է, որ 2020 թ. պատերազմից հետո անասնագլխաքանակը 40 տոկոսով կրճատվել է: Ներկայում Խնածախի արոտավայրերի մոտ 10 տոկոսը կամ 200 հեկտարը չեն կարողանում օգտագործել:

«Մինչեւ սահման հողեր կան, որ չեն օգտագործվում՝ դիրքերին մոտ են, չես կարող մոտենալ»,- նշում է Միրզոյանը:

Բնակիչներին պատկանող 38 հա վարելահող գտնվում է չեզոք գոտում, ու փաստացի դրանց էլ հնարավոր չէ մոտենալ:

Խնածախն ունի ընդհանուր 950 հա վարելահող, բայց դրանք մշակվում են ըստ գյուղիների հնարավորությունների: Չնայած Կառավարությունը սուբսիդիաներ է տրամադրում, խնածախցիների մոտ 30 տոկոսը թղթաբանության խնդիր ունի՝ հողերի սեփականության վկայականների հարցը դեռ չի լուծվել: Հետեւաբար, նրանք չեն կարող օգտվել սուբսիդավորման ծրագրերից:

ԿԽՄԿ-ն օգնել է վերականգնել գյուղատնտեսական հողերը

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի (ԿԽՄԿ) հայաստանյան պատվիրակության օգնությամբ Խնածախում հիմա 72 հա վարելահող է մշակվում: Ըստ վարչական ղեկավարի՝ սրանք այն հողերն են, որոնք 35 տարի չեն մշակվել:

ԿԽՄԿ-ի Գորիսի ենթապատվիրակության տնտեսական անվտանգության ներկայացուցիչ Հարություն Հարությունյանը մատնացույց է անում մուգ ոսկեգույն դաշտը: Մայրամուտին դեղինն ավելի մուգ է թվում: Նախկինում սա երիցուկների դաշտ էր, իսկ հիմա՝ հացահատիկի: Մոտ երկու շաբաթ առաջ են բերքը հավաքել:

Հարություն Հարությունյան

«Այս տարածաշրջանի ժողովուրդն անասնապահությամբ էր զբաղված, իսկ 2020 թ. կոնֆլիկտից հետո իրավիճակը փոխվել է, սահմանը մոտեցել է, վարելահողերի, անասնագլխաքանակի կտրուկ անկում է եղել: Եվ կարիք է եղել, որ մարդիկ անասնապահությունից անցնեն հողագործության»,- ասում է Հարությունյանը:

Խնածախում ծրագիրն իրականացվում է 2024-ից, եւ 79 ընտանիք օգտվել է դրանից: Բացի վարելահողերի վերականգնումից՝ նրանց սերմնացու է տրամադրվել:

Իսկ ընդհանրապես ԿԽՄԿ-ն այս ծրագիրն սկսել է 2021-ից եւ իրականացնում է Սյունիքի ու Վայոց Ձորի մարզերում: Մինչ օրս ընդհանուր մոտ 300 հա հող է վերականգնվել: Ծրագրի պայմաններից մեկն այն է, որ շահառու գյուղը պետք է մշտական բնակչություն ունենա:

Առաջինը եղել է Կապանի Շիկահող գյուղը: Հ. Հարությունյանը պատմում է, որ ընտրել էին այն հողակտորները, որոնք երկար ժամանակ չէին մշակվել: Դրանք հիմնականում անտառի ընդարձակման հետեւանքով թփապատ դարձած տարածքներ էին: Ծանր տեխնիկայի միջոցով հողակտորները մաքրվել են ու հանձնվել գյուղացիներին՝ տրամադրելով նաեւ շարքացան եւ վառելիք: Շիկահողցիների խնդրանքով նաեւ անասնակեր՝ կորնգան է տրամադրվել:

ԿԽՄԿ-ն Շիկահողում վերականգնել է մոտ 40 հա հող: 2022 թ. սեպտեմբերին, երբ ծրագիրն իրականացվում էր Կապանի Ուժանիս եւ Կաղնուտ գյուղերում, Ադրբեջանը հարձակվել էր Հայաստանի վրա: Հողագործական աշխատանքները շարունակվել էին ռազմական գործողություններից հետ: Ուժանիսում ու Կաղնուտում ընդհանուր 27 հա գյուղատնտեսական նշանակության հող է վերականգնվել, ծրագրից օգտվել է շուրջ 20 ընտանիք:

Սահմանային իրավիճակի փոփոխությունը, սակայն, հանգեցրել է նրան, որ սահմանապահ Շիկահողում վերականգնված հողերի մի մասում այսօր հնարավոր չէ աշխատել: Դրանք այն հողատարածքներն են, որոնք մոտ են հայ-ադրբեջանական շփման գծին: Հ. Հարությունյանն ասում է՝ հատուկ վերլուծություն չեն արել, բայց մասնավոր զրույցներից տեղեկացել են, որ մինչեւ վերջերս դրանցում անասնակեր չէր մշակում:

Կապան խոշորացված համայնքի այն գյուղերը, որոնցում դեռ պետք է իրականացվեր այս ծրագիրը, դուրս են մնացել դրանից՝ սահմանային իրավիճակի փոփոխության եւ անվտանգության նկատառումներից ելնելով:

Սեյրան Միրզոյան

Խնածախի վարչական ղեկավար Սեյրան Միրզոյանն ասում է, որ ԿԽՄԿ-ն իրենց գյուղի համար նաեւ կոմբայն է գնել, բայց այն բավարար չէ, ու Խնածախում գյուղտեխնիկայի պակաս կա: «Բայց եթե դա էլ չլինի, հնարավոր չի լինի»,- հավելում է նա:

Վերջինս նշում է, որ գյուղից արտագաղթ կա, բայց հստակ թվեր չի կարող ասել: «Մարդիկ աշխատանքի պատճառով են գնում, նրանց չենք կարող ապահովել աշխատանքով ու չենք էլ կարող նեղանալ»,- նկատում է Միրզոյանը:

Ասում է՝ բազմիցս առաջարկներ է արել գյուղում աշխատատեղեր բացելու վերաբերյալ, օրինակ՝ բացել կարի արտադրամաս, որտեղ 15-20 մարդ կաշխատի: Եթե գյուղը ջրի խնդիր չունենար, ըստ նրա, կարելի էր ջերմոց հիմնել: «Մտքերը շատ են, բայց իրագործելի չեն»,- նշում է վարչական ղեկավարը:

Խմելու ջրի ներքին ցանցը փոխվում է, պոմպակայանը նորացվում է, իսկ ոռոգման ջրից օգտվում է Խնածախի մոտ 30 տոկոսը: Ըստ Միրզոյանի՝ այս տարի շարունակելու են խողովակներ անցկացնել, որպեսզի գյուղը լիարժեք ապահովեն ոռոգման ջրով: