Փոքր քառակուսու նմանվող խոհանոցում Ալբերտ Մարդյանը շոշափելով վերցնում է բաժակը, ապա մոտենում պահարանին դրված էլեկտրական սրճեփին: Ժամը 12-ին սուրճի ժամն է: Օրական մի անգամ է սուրճ խմում, բայց, ժպտում է՝ մեծ բաժակով: Ալբերտը սուրճը լցնում է, հետո սրճեփը միացնում հոսանքից: Մի պահ լռում ենք, նա ձայնից հասկանում է, որ սուրճը պատրաստ է:

-Նորմալ ըմ լցրա՞լ, թե՞ թափալ ա,- հարցնում է մեզ, քիչ անց ավելացնում,- մենք ինքնաթիռ էլ կարող ենք վարել, մենակ վայրէջքը չենք կարա անենք:

Նա վերցնում է տաք սուրճն ու գնում հյուրասենյակ: Շագանակագույն եւ կապույտ ծաղիկներով վարագույրը փոքր-ինչ մթնեցրել է սենյակը: Մեծ մահճակալին պառկած է Ալբերտի մայրը՝ 90-ամյա Ասկինա Մարդյանը: Զգեստապահարանին երկուսի դեղերն են դրված։

2023 թ. աշնանը Արցախից բռնագաղթելուց հետո մայր ու տղա ապրում են Չարենցավանի մեկսենյականոց բնակարանում: Երկուսն էլ առաջին խմբի հաշմանդամություն ունեն: Երկուսն էլ տեսողության կորուստ ունեն:

Ալբերտ Մարդյանը Արցախի կույրերի միության նախագահն է։

Մինչեւ 1993 թ. նրա տեսողությունը 50 տոկոս էր: Պատմում է, որ դեռ այդ ժամանակ հաճախ էր գնում Կույրերի միություն, սկսել էր սովորել այն բոլոր հմտությունները, որոնց տիրապետում էին թույլ կամ տեսողություն չունեցող մարդիկ: Եվ ահա 1993 թ. մի օր 25-ամյա Ալբերտը թերթ կարդալիս հայտնաբերել է, որ տառերի փոխարեն գծեր է տեսնում: Այդ ժամանակ Սանկտ Պետերբուրգից մի բժիշկ էր գտնվում Ստեփանակերտում: Նա վիրահատել էր Ալբերտի աջ աչքը՝ փոխելով ոսպնյակը: Սակայն հետվիրահատական բարդությունների պատճառով Ալբերտն իսպառ կորցրել է աջ աչքի տեսողությունը: Դրանից երկու տարի անց՝ 1995 թ., մի դեպքի պատճառով նա զրկվել է նաեւ ձախ աչքի տեսողությունից: Այս դեպքի մասին խնդրում է հարցեր չտալ, ասում է՝ հենց հիշում է, կատարվածը վերապրում է: Նույն տարում Երեւանի Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում Ալբերտի ձախ աչքը վիրահատել են, բայց տեսողությունը չի հաջողվել վերականգնել: Դրանից շատ չանցած նա Մոսկվա է գնացել՝ հետազոտության համար, բայց արդեն կորցրել էր նաեւ լույսը տեսնելու կարողությունը:

Ասում է՝ երբ իսպառ կորցրեց տեսողությունը, արդեն շատ գիտելիք ու փորձ ուներ: Բայց տեսողության կորուստը ծանր հարված էր, ինչի հետեւանքով 2-3 տարի տնից դուրս չէր գալիս: Այդուհանդերձ, ամեն անգամ զգում էր մոր ապրումները, ինչն էլ Աբերտին դրդել է վերադառնալ ակտիվ կյանք: Կույրերի միությունում աշխատանքի էր անցել: Եղել է հրահանգիչ, մեթոդիստ, սովորեցնում էր շախմատ ու շաշկի խաղալ, իսկ ավելի ուշ՝ նաեւ համակարգչից օգտվելու հմտություններ:

«Յոթ անգամ ընկար, մի անգամ բարձրացիր: Ուզում եմ ասել՝ մի ալարիր, ինչ հնարավոր է անել այսօր, մի թող վաղվան»,- նշում է 57-ամյա Ալբերտ Մարդյանը, հետո անշտապ խմում սուրճը:

Համակարգչից հաղորդագրության ձայներ են լսվում: Մի պահ միացնում է, ապա անջատում: Ասում է՝ ականջները կույրերի աչքերն են: Ձայնով է սովորել տեսնել աշխարհը:

Ժամանակին մայրը՝ տիկին Ասկինան, դերձակ էր աշխատում: 1992 թ. ավիագրոհի ենթարկվեց Ստեփանակերտի իրենց հանրակացարանը, որտեղ տեղավորվել էին Բաքվից գաղթելուց հետո: Մայրը ոտքից վիրավորվեց, բուժումներ ստացավ, սակայն առողջությունը լիարժեք չվերականգնվեց: 2004 թ. էլ տիկին Ասկինան ընկել էր՝ մի քանի տեղից կոտրելով մյուս ոտքը: Մի տարի անկողնում էր մնացել, հետո սկսել էր սայլակով տեղաշարժվել: 44-օրյա պատերազմից հետո տարեց կինն այլեւս չի կարողանում սայլակ օգտագործել: Շուրջ 10 տարի է, ինչ տիկին Ասկինան կորցրել է տեսողությունը: Որդին նկատում է՝ մայրն աչքի տարածված հիվանդություն ուներ: Մոտ 20 տարի կարողացել էին դեղորայքային բուժմամբ պահել տեսողությունը, սակայն հետո դեղերն էլ չէին օգնել:

«1992-ին մամաս վիրավորվեց, 1993-ին ես կորցրեցի աջ աչքիս տեսողությունը, 1994-ին եղբայրս զոհվեց, 1995-ին՝ մյուս աչքիս տեսողությունը կորցրեցի: Մի խոսքով, 4 տարում մեր ընտանիքը պրծավ որպես առողջ ընտանիք: Այդ 4 տարիները ճակատագրական էին մեր ընտանիքի համար: Դրանից հետո մեկս մյուսին օգնում ենք»,- ասում է Ալբերտը: Զրույցի ընթացքում նա երբեմն մորն է դիմում՝ արդյոք հարմար է պառկած, արդյոք օգնելու կարիք կա:

Ալբերտի առավոտն սկսվում է մոր խնամքով: Հյուրասենյակ է բերում տաշտը, լվանում մոր դեմքն ու ձեռքերը, նախաճաշ բերում նրա համար: Ասում է՝ բացի մորը կերակրելուց, տան մնացած գործերը կարող է անել: Մի անգամ նույնիսկ բորշչ է պատրաստել:

Ալբերտին ու մորը շաբաթական 4 անգամ 2-ական ժամով օգնում է «Առաքելություն Հայաստան» կազմակերպության սոցաշխատողը: Նա օգնում է նաեւ գնումների հարցում, տիկին Ասկինային է կերակրում, իսկ երբ չի գալիս, հարեւանն է օգնում:

Ալբերտն ասում է՝ մորը գրկել-բարձրացնելը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն է իր համար: 2014 թ. ապրիլի 5-ը համարում է իր երկրորդ ծնունդը: Ստեփանակերտի իրենց տանը գորգը թափ տալուց վատացել էր, շտապօգնություն էին կանչել, բայց դեղ ներարկելուց 1 ժամ անց Ալբերտին տարել էին հիվանդանոց: Ապա Ստեփանակերտից ուղիղ Նորք-Մարաշի սրտաբանական հիվանդանոց էին տեղափոխել, որտեղ 9-ժամյա սրտի ծանր վիրահատության էր ենթարկվել: Դրանից հետո հաճախակի գնում է հետազոտության: Բժիշկներին հատուկ շնորհակալություն է հայտնում եւ նշում, որ ամեն տարի ապրիլի 5-ին սոցցանցերում գրառում է անում՝ ի նշան շնորհակալության, բացի դրանից՝ բանաստեղծություններ է գրում՝ ուղղված բժիշկներին:

Մայր ու որդի 2023 թ. սեպտեմբերի 30-ին Արցախից Հայաստան են եկել վերջին 13 ռեանիմոբիլներից մեկով: Բռնագաղթից առաջ հասցրել էին վերցնել մոր սայլակը:

Չարենցավանի մեկսենյականոց բնակարանը տիկին Ասկինան ժառանգություն է ստացել եղբորից: Բնակարանը հին է, վերանորոգման, թարմացման կարիք ունի: Գալուց ամիսներ անց փակ պատշգամբի ապակին երրորդ հարկից ընկել էր ցած: Ալբերտն ասում է՝ բոլոլրի բախտը բերել էր, որ այն չէր ընկել հարեւանների վրա: Դրանից հետո պատշգամբը վերանորոգելու համար Աբերտը դիմել է Չարենցավանի համայնքապետարան, որտեղից որեւէ արձագանք, այց չի եղել: Ստիպված իր սուղ միջոցներով մասնակի վերանորոգում է արել, սակայն պատշգամբի հատակը, դուռը դեռ պետք է փոխել: Խնդիր ունեն նաեւ տան էլեկտրական հաղորդալարերը: լԱբերտն ասում է՝ տունը քանդվում է, վերանորոգման կարիք ունի, բայց ինքը բավարար միջոցներ չունի:

Արցախում նրա օրերը հագեցած էին անցնում: Ստեփանակերտի Հայկավան թաղամասից մինչեւ կենտրոն քայլում էր: Օրական մոտ 5 կմ էր անցնում: Անգիր գիտեր խանութների, դեղատների, վարսավիրանոցների տեղերը, կարող էր հանգիստ գնումներ անել: Սակայն տեղահանությունից հետո Չարենցավանում չի կարողանում նույնիսկ 10 մետր քայլել: Իսկ հիմնական պատճառը ոչ թե տեղանքին անծանոթ լինելն է, այլ բակի շները:

«Որ եկա էստեղ, ընկա բանտ, բայց բանտն ինչո՞վ է լավ՝ այնտեղ օրական մի անգամ դուրս էի գալիս ման գալու: Բայց այստեղ չեմ կարողանում դուրս գալ: Մարդը, որ տանն անընդհատ նստի, բնականաբար, կվատանա»,- նշում է Ալբերտը:

Ասում է, որ բակում մոտ 10 շուն կա, որոնցից հատկապես երկուսը շատ ագրեսիվ են՝ հարձակվում են թե՛ մեծերի, թե՛ փոքրերի վրա: Ապրիլին շներից մեկը բռնել էր Ալբերտի ոտքը, բայց չէր կրծել: Ասում է՝ չի շարժվել այդ պահին, հակառակ դեպքում շունը գուցե կծեր: Շներն, ըստ նրա, ագրեսիվ են դառնում նաեւ ձեռնափայտ տեսնելիս, առանց որի ինքը դժվար կտեղաշարժվի:

«Մեր հաշմանդամների ինչի՞ն է պետք ձեռնափայտը, եթե չեն կարողանալու այն օգտագործել: Ի՞նչ է, տանը բիլիա՞րդ են խաղալու: Միայն դրա՞ համար է: Հիմարություն: Կարծում եմ՝ սա մեր բոլոր հաշմանդամների խնդիրն է, այդ թվում՝ թույլ տեսնողների, որովհետեւ երբ մի քիչ մթնում է, թույլ տեսնողները նույնպես մեծ խնդիրներ են ունենում»,-ասում է նա:

Պատմում է, որ Չարենցավանում ամեն օր շներ 2-3 հոգու կծում են: Թափառող կենդանիները շատացել են: Բակում երեխաները վախենում են խաղալ, մեծերը՝ երեկոյան աշխատանքից հանգիստ վերադառնալ:

«Ամեն օր իմ պատուհանի տակ երեխաների լաց եմ լսում»,- ասում է Ալբերտը։ Շենքի հարեւանությամբ Չարենցավանի թիվ 4 դպրոցն է: Այդտեղ, ըստ հարեւանների, երեխաները մեծերի ուղեկցությամբ են դպրոց հասնում:

Ձմռանը շների մի մասը տաք տեղ է փնտրում՝ տեղավորվելով շենքի շքամուտքում: Սա առանձնակի դժվարություն է Ալբերտի համար: Ասում է՝ քանի որ չի տեսնում, չի կարող պատկերացնել՝ այդ պահին կենդանին որտեղ է գտնվում, որ հանկարծ չտրորի պոչը:

Բռնագաղթից հետո Ալբերտի ոտքով ճանապարհը դարձել է երրորդ հարկից առաջին հարկ իջնելն ու բարձրանալը: Տնից դուրս գալուց տաքսուց է օգտվում: Նկատում է, որ ձմռանը տաքսու վարորդներն օգնում էին իրեն մինչեւ բնակարան հասնել, քանի որ ցրտից շները շքամուտք էին լցվում:

Հիշում է, որ մի անգամ տաքսու վարորդին պայուսակ պիտի փոխանցեր, որ տաներ իր ծանոթներից մեկին: Խնդրել էր բարձրանալ երրորդ հարկ, բայց վարորդը հրաժարվել էր շների պատճառով:

2023 թ. դեկտեմբերին թաղային ոստիկանն այցելել էր Ալբերտենց՝ նրանց գրանցելու համար: Ոստիկանին հայտնել էր, որ շենքում եւ բակում շատ շներ կան, որոնք մարդկանց չեն թողնում ապահով տեղաշարժվել: «Ասեցին՝ ոչ մի բան չենք կարող անել, Բնապահպանությունից մեզ ոչինչ չեն թողնում անենք, շներին չենք կարող կպնել: ԱԻՆ էի զանգել, ասել էի, որ չեմ կարողանում տնից դուրս գալ շների պատճառով: Նույն ձեւով էլ իրենք են պատասխանել, հետո Բնապահպանություն էի զանգել, էդտեղից էլ ասել են՝ համայնքապետարանին դիմեք: 2024 թ. օգոստոսին մտա Չարենցավանի համայնքապետի մոտ: Բալկոնի համար դիմեցի, բայց որ տեսա չեն կարող օգնել, ասեցի՝ գոնե շների հարցը լուծեք: Ասեցի՝ գոնե շենքի մուտքի դուռը փոխեք, որ շները չմտնեն: Սակայն մինչ օրս ոչինչ չեն արել»,- նշում է Ալբերտ Մարդյանը:

«Էստեղից 100 մետրի վրա խանութ կա, որ շները չլինեն, կգնամ, քանի որ մեր աշխատողը 4 անգամ է գալիս: Եթե մի օր հաց է պետք, ու ինքը չի աշխատում, ո՞նց գնամ, իմ հարեւաններն էլ 70-ն անց մարդիկ են, մեկն էլ պետք է, որ իրենց համար գնա խանութ: Մայիսին իրենց տուն հյուր էր եկել, բակում շունը հարձակվել էր, կծել այդ մարդու ոտքը»,- ասում է մեր զրուցակիցն ու ավելացնում, որ խնդիրը մարդկանց անվտանգությանն ու իրավունքներին է վերաբերում:

Ալբերտը մոտենում է մորը, բարձրացնում, ուղղում բարձն, ապա վերմակով ծածկում այնպես ուղիղ, որ վերմակին մի ծալք անգամ դժվար կգտնես: Հետո միացնում է համակարգիչը: Հիմնականում ականջակալներով է աշխատում՝ մորը չանհանգստացնելու համար: Ալբերտի օրն անցնում է սպորտային խաղերին հետեւելով, բանաստեղծություն կամ հոդված գրելով ու մորը խնամելով:

ՀԳ. Չարենցավանում շների ագրեսիվության ու հարձակումների թեմային կանդրադառնանք հաջորդ հոդվածում: