2024 թվականին Մեն կղզուց և Արաբական Միացյալ Էմիրություններից դեպի Հայաստան ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների կտրուկ աճ է գրանցվել։ 

Մասնավորապես, ըստ Կենտրոնական բանկի տվյալների,  Մեն կղզուց Հայաստան է փոխանցվել մոտ 117 մլն դոլար, որը նախորդ տարվա համեմատ աճել է 6 անգամ, իսկ ԱՄԷ-ից՝ 116 մլն դոլար, աճը՝ 56%։ 

Դեպի Հայաստան դրամական փոխանցումների վիճակագրության մեջ Մեն կղզուն և ԱՄԷ-ին միավորում է փաստը, որ ի թիվս այլ երկրների, այս երկու երկիրը Հայաստանի կողմից նախ ճանաչվել են որպես օֆշորային գոտիներ (2017թ.), հետո՝ որպես հարկման հատուկ ազատական համակարգեր ունեցող երկրներ (2018թ.)։ 

Օֆշորներից Հայաստան հոսող գումարները. իրավաբանական անձանց փոխանցումները չեն հրապարակվում

Հայ գործարարներն ու պաշտոնյաները բազմաթիվ բիզնեսներ և անշարժ գույք ունեն օֆշորային գոտիներում։ «Հետք»-ը նրանց մասին պարբերաբար գրում է։ 

Այդ պետություններում կամ տարածքներում օտարերկրյա ընկերությունների համար սահմանված են մեղմ հարկային պայմաններ, թույլ վերահսկողություն, գաղտնիության բարձր մակարդակ, դյուրին գրանցում և այլն։ 

Չնայած օֆշորային գոտիներն ինքնին անօրինական չեն, սակայն այս գոտիները հաճախ օգտագործվում են հարկային բեռը նվազեցնելու, որոշ կանոնակարգերից խուսափելու, ինչպես նաև՝ փողերի լվացման համար։ 

Հայաստանի կենտրոնական բանկից փորձեցինք պարզել, թե Հայաստանից իրավաբանական անձինք որքան գումար են ուղարկում օֆշորային գոտիներ համարվող երկրներ և որքան են ստանում։ Ինչպես այս, այնպես էլ մյուս երկրների դեպքում պարզվում է՝ ԿԲ-ն չի հրապարակում իրավաբանական անձանց դրամական փոխանցումների  վիճակագրություն։ 

Ավելի վաղ ևս փորձել ենք ստանալ իրավաբանական անձանց փոխանցումների տվյալներ, սակայն ԿԲ-ից պարզաբանել են, որ նման ամբողջական վիճակագրություն չի վարվում և չի հրապարակվում։ 

Փոխարենը օֆշորային երկրների կամ աշխարհագրական տարածքների մի մասը հայտնվել են ֆիզիկական անձանց կողմից Հայաստանից դեպի արտերկիր և հակառակ ուղղությամբ դրամական փոխանցումների վիճակագրության մեջ։ Կամ ինչպես ավելի տարածված է ասել՝ տրանսֆերտների վիճակագրության մեջ։ 

Վիճակագրական ցանկերը տրամադրում է Կենտրոնական բանկը։ 

Օֆշորային գոտի եզրույթը երբեմն կառավարությունները փոխարինում են հարկման ազատական համակարգեր ունեցող երկրներ, «ոչ խելամիտ» հարկման դրույքաչափեր ունեցող երկրներ և այլ անվանումներով։ Ցանկերը սահմանվում են տարբեր միջազգային կազմակերպությունների և առանձին պետությունների կողմից՝ իրենց հարկային և ֆինանսական վերահսկման նպատակներով։ 

Հարկերի վճարումից խուսափելու ռիսկերը կառավարելու նպատակով Հայաստանի կառավարության 2017 թվականին սահմանվել է Հարկման հատուկ ազատական համակարգեր ունեցող երկրների (աշխարհագրական տարածքների) ցանկը։ Սկզբում այդ ցանկը կոչվում էր օֆշորային գոտիների ցանկ, վերանվանվել է 2018-ին։ Ֆինանսների նախարարությունից շեշտում են, որ  ցանկը կիրառվում է միայն հարկային որոշ հարաբերությունների կարգավորման նպատակով։

Այսպիսով, ելնելով այդ ցանկից, տեսնում ենք, որ հայաստանյան բանկերի միջոցով ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների կազմում  հարկման հատուկ ազատական համակարգեր ունեցող երկրներից տեղ են գտել Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, Լիբանանը, Կիպրոսը, Հարավային Կորեան, Մեն կղզին։ 

Ի սկզբանե՝ 2017 թվականի դրությամբ, ցանկում ներառվել են նաև Իռլանդիան, Լիխտենշտեյնը, Լյուքսեմբուրգը և Շվեյցարիան։ 2018 թվականին կատարված փոփոխություններով նշված երկրներն արդեն դուրս են եկել այդ ցանկից։ Քանի որ մեր առանձնացրած վիճակագրությունը ներառում է 2014 թվականից կատարվող փոխանցումները, ինֆոգրաֆիկայում վերապահումներով ներառել ենք նաև  ֆիզիկական անձանց փոխանցումներն այս երկրների հետ։ 

2024 թվականի տվյալներով ցանկը գլխավորում են Շվեյցարիան, Մեն կղզին և ԱՄԷ-ն։ Եթե հաշվի առնենք, որ Շվեյցարիան արդեն չի համարվում օֆշորային՝ հարկման հատուկ ազատական համակարգ ունեցող, ապա առաջին տեղում ԱՄԷ-ն է։ 

Իռալանդիայից, Կիպրոսից, Սինգապուրից և Լյուքսեմբուրգից կատարվող դրամական փոխանցումները ավելի «համեստ են»։ 

Իսկ այնպիսի երկրներ և տարածքներ, որոնք Հայաստանի կողմից ճանաչված են որպես հարկման հատուկ ազատական համակարգ ունեցող, ինչպիսիք են Վիրջինյան կղզիները, Բելիզը, Պանաման, Սեյշելյան կղզիները, ԿԲ-ի հրապարակած վիճակագրության մեջ չեն երևում։

Չնայած առանձին վերցրած այս փոխանցումները փոքր թիվ չեն, սակայն ընդհանուր առմամբ, վերջին տասը տարում արտերկրից Հայաստան ֆիզանձանց դրամական փոխանցումներում օֆշորային գոտիներից ստացվող փոխանցումները չեն ունեցել այնպիսի կշիռ, ինչպես Ռուսաստանը և երկրորդ տեղում գտնվող ԱՄՆ-ն։ 

Համեմատության համար նշենք, որ 2024 թվականին Ռուսաստանից Հայաստան է փոխանցվել 3.8 մլրդ դոլար, ԱՄՆ-ից՝ 691 մլն դոլար։ 

2024 թվականին ֆիզիկական անձինք ՀՀ բանկերի միջոցով արտերկրից Հայաստան են փոխանցել ընդհանուր առմամբ 5.8 մլրդ դոլար։ 

Նույն տարում Հայաստանից արտերկիր է փոխանցվել 4.3 մլրդ դոլար։ 

Փողերի փոխանցում՝ Հայաստանից հարկման ազատական համակարգեր ունեցող երկրներ 

Հայաստանից արտերկիր ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների առաջին եռյակում, ըստ հարկման հատուկ ազատական համակարգեր ունեցող երկրների, առաջինը ԱՄԷ-ն է, հաջորդում է Շվեյցարիան, որին կրկին վերապահումներով ենք ներառել ցանկում, մյուսը Սինգապուրն է։ 

2024  թվականին Հայաստանից ԱՄԷ է փոխանցվել 880 մլն դոլարին համարժեք գումար։ Նախորդ տարվա համեմատ այն աճել է 54%-ով։ Հայաստանից ԱՄԷ դրամական փոխանցումների կտրուկ աճ է գրանցվել  2022 թվականից։ Կա վարկած, որ դրանք Հայաստանից ԱՄԷ  ոսկու, ոսկերչական իրերի և ադամանդի վերաարտահանումների շղթայի մի մասն են:  Հնարավոր է, որ դրանց մի մասը նաև 2022-ին սկսված ռուս-ուկրաինական պատերազմի հետևանքով Հայաստան տեղափոխված ռուսաստանցիների գումարներն են։

Կապվու՞մ է արդյոք այս ամենը ԱՄԷ-ի՝ Հայաստանի կողմից հարկման հատուկ ազատական համակարգեր ունեցող երկրների ցանկում լինելու հանգամանքին, հստակ չէ, քանի որ Կենտրոնական բանկը դրամական փոխանցումների աղբյուրները և նպատակաները որևէ կերպ չի բացահայտում։ 

Հայաստանից դեպի Սինգապուր փողի արտահոսքի տվյալները ևս հետաքրքիր են։ Այն 2022-ի մոտ 7 մլն դոլարից 2023-ին հասել է միանգամից 132 մլն դոլարի, 2024-ին՝ 77 մլն դոլար ։ Մինչ այդ Հայաստանից դեպի Սինգապուր փողի արտահոսքը փոքր է եղել։ 

Հարկման մեղմ համակարգ ունեցողների շարքում առանձնանում է Կիպրոսը։ 2024-ին Հայաստանից Կիպրոս է փոխանցվել 42 մլն դոլար։ Արտահոսքի ամենամեծ թվերը գրանցվել են 2022-2023-ին։ 

Մյուս երկրների ցուցանիշներն ավելի փոքր են։ 

Դեպի Շվեյցարիա արտահոսքի կտրուկ աճ ենք տեսնում 2020 թվականից։ 

Այս ինֆոգրաֆիկայում Հայաստանից դեպի նշված երկրներ ֆիզիկական անձանց փոխանցումներն են բանկերի միջոցով, վերջին տասը տարում։

Հայաստանից ֆիզիկական անձանց  դրամական փոխանցումների ընդհանուր արտահոսքում ևս առաջին տեղում, 2024-ի տվյալներով, ԱՄԷ-ն է, հաջորդում են Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն։ 

• 4.3 մլրդ դոլարի արտահոսք. դեպի Հայաստան և Հայաստանից արտերկիր փոխանցվող գումարների աշխարհագրությունը 2024-ին

Գլխավոր լուսանկարը՝ pixabay.com-ի

Ինֆոգրաֆիկաները՝ հեղինակի