Երեկ՝ հոկտեմբերի 22-ին, տեղի ունեցավ Ազգային Ժողովի 8-րդ գումարման 8-րդ նստաշրջանի հերթական նիստը։ Նիստի մեկնարկին ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը ներկայացրեց հերթական նիստի օրակարգը, որից հետո պատգամավորները հարցեր ուղղեցին նրան։ Հարցերը հիմնականում վերաբերում էին օրակարգում ընդգրկված՝ «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանի սահմանազատման հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի վավերացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծին։

Հարցուպատասխանից հետո ելույթ ունեցավ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության ղեկավար Հայկ Մամիջանյանը և հայտնեց, որ իրենց խմբակցությունը չի մասնակցի Կանոնակարգի քննարկմանը։ «Հաշվի առնելով այն փաստը, որ նմանօրինակ կանոնակարգերը չեն ենթադրում վավերացման այն ընթացակարգը, որով իրեն անց են կացնում Հայաստանի կառավարիչները և այն փաստը, որ Սահմանադրական դատարանը որոշման մեջ հարցին բացարձակ չվերաբերող ներառում է ներկայացրել՝ հիմնավոր կասկած է առաջանում, որ սույն գործողությունները միտված են հերթական հակապետական զիջումներին արդարացում ծառայելու համար հետագայում։ Հենց այդ և մի շարք այլ պատճառներով «Պատիվ ունեմ» խմբակցությունը չի մասնակցել և չի մասնակցելու կանոնակարգի քննարկմանն ու քվեարկությանը»,- ասաց Մամիջանյանը։

Կանոնակարգի քննարկմանը և քվեարկությանը չմասնակցելու մասին հայտնեց նաև «Հայաստան» խմբակցությունը։

60 կողմ, 22 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ ԱԺ-ն հաստատեց հոկտեմբերի 22-ի նիստերի օրակարգի երկրորդ բաժինը, որում ընգրկված 16 հարցի թվում էր նաև «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանի սահմանազատման հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի վավերացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը։ Օրակարգի հաստատումից հետո, ի նշան բողոքի, ընդդիմությունը լքեց նիստերի դահլիճը և չմասնակցեց Կանոնակարգի քննարկմանը:

Քննարկման ժամանակ որպես հիմնական զեկուցող հանդես եկավ փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը։ Նա ներկայացրեց սահմանազատման հանձնաժողովների ստեղծման պատմությունը և արձանագրած արդյունքները։ Գրիգորյանը նաև ներկայացրեց հոկտեմբերի 21-ին ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովում տեղի ունեցած քննարկման արդյունքները։

Որպես հարակից զեկուցող հանդես եկավ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Սարգիս Խանդանյանը և առաջարկեց կողմ քվեարկել կանոնակարգի վավերացմանը։

Այս հարցի քննարկումից հետ ԱԺ-ն անցավ օրակարգում ընդգրկված մյուս հարցերի քննարկմանը։

Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովներ ձևավորելու պայմանավորվածություն ձեռք էր բերվել 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ին՝ Փաշինյան-Պուտին-Ալիև եռակողմ հանդիպման ընթացքում, Սոչիում։ Հանդիպման արդյունքներով ընդունված հայտարարությունում ասվում էր.

«Պայմանավորվեցինք ադրբեջանա-հայկական սահմանին կայունության և անվտանգության մակարդակը բարձրացնելուն ուղղված քայլեր ձեռնարկել և գործընթացը մղել Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև պետական սահմանի դելիմիտացիայի և այդուհետ դեմարկացիայի հարցերով երկկողմ՝ կողմերի հայտի հիման վրա Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդատվական մասնակցությամբ հանձնաժողովի ստեղծման ուղղությամբ»։

Այս հայտարարության ընդունումից հետո տևական ժամանակ հանձնաժողովների ձևավորման մեկնարկը չէր տրվում։ 2022-ի ապրիլի 25-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներ Արարատ Միրզոյանի և Ջեյհուն Բայրամովի միջև տեղի ունեցած հեռախոսազրույցի ընթացքում համաձայնեցվել էր սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովների կառուցվածքը։ Օրեր անց՝ ապրիլի 27-ին, հանձնաժողովների ձևավորման գործընթացում դրական տեղաշարժի մասին խոսեց նաև Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը՝ ասելով, որ նպաստավոր պայմաններ կան հանձնաժողովների ստեղծման համար։

Այս հայտարարություններից ավելի քան մեկ տարի անց՝ 2023 թվականի մայիսի 22-ին, Բրյուսելում կայացած Փաշինյան-Միշել-Ալիև եռակողմ հանդիպման ժամանակ ստեղծվեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովները։

Երկու օր անց՝ մայիսի 24-ին, հանձնաժողովների ղեկավարներն առաջին անգամ հանդիպեցին։ Հանդիպումը տեղի ունեցավ հայ-ադրբեջանական սահմանին։

Հանձնաժողովների 8-րդ հանդիպման ժամանակ՝ 2024 թվականի ապրիլի 19-ին, Մհեր Գրիգորյանն ու Շահին Մուստաֆաևը ստորագրեցին 6 կետից բաղկացած արձանագրություն։ Արձանագրության չորրորդ կետում ասվում էր, որ մինչև հուլիսի 1-ը հանձնաժողովները պիտի ավարտին հասցնեն համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի նախագծի համաձայնեցման շուրջ աշխատանքները և մեկնարկեն դրա ներպետական համաձայնեցման ու հաստատման գործընթացը՝ Կողմերի՝ պետությունների օրենսդրությամբ սահմանված կարգով և պահանջների համաձայն։

Կանոնակարգերի համաձայնեցման գործընթացն ավարտին հասավ միայն օգոստոսի 30-ին։ ԱԳՆ-ի տարածած հայտարարության մեջ ասվում էր, որ Երևանն ու Բաքուն ավարտել են ապրիլի 19-ին ստորագրված համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի համաձայնեցման աշխատանքը։

Կառավարությունը սեպտեմբերի 5-ի նիստում հավանություն տվեց սահմանազատման հանձնաժողովների գործունեության կանոնակարգին։ Ապա այն ուղարկվեց Սահմանադրական դատարան՝ Սահմանադրությանը դրա համապատասխանությունը հասկանալու համար։ Սեպտեմբերի 26-ին ՍԴ-ն կանոնակարգը ճանաչեց համապատասխան ՀՀ Սահմանադրությանը։

Հոկտեմբերի 21-ին ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը քննարկեց և հավանություն տվեց Սահմանազատման կանոնակարգի վավերացման նախագծին։

Այսօր՝ հոկտեմբերի 23-ին, ԱԺ-ն 67 կողմ, 0 դեմ, 0 ձեռնպահ ձայների հարաբերակցությամբ վավերացրեց Կառավարության ներկայացրած «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանի սահմանազատման հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի վավերացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը։

Լուսանկարում՝ փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը