Լուսինե Գրիգորյան

Մարտի 1-ից հետո, երբ արտակարգ իրավիճակի 20 օրերի ընթացքում լրատվամիջոցներին արգելվեց պաշտոնականից բացի այլ նորություններ հաղորդել, ինտերնետը դարձավ այլընտրանքային տեղեկություն որոնելու ու տարածելու հիմնական դաշտը:

Իսկ երբ մարտի 2-ին am տիրույթն ապահովող «Հայկական ինտերնետ ընկերակցությունն» ԱԱԾ-ի հրահանգով սառեցրեց լրատվական կայքերի մեծ մասը, տեղեկությունների փոխանակումն ու քննարկումները կենտրոնացան բլոգներում եւ սոցիալական ցանցերում:

Ոմանք, օրինակ՝ բլոգեր, մեդիա իրավաբան Դավիդ Սանդուխչյանը david-sand.livejournal.com, իրենց բլոգում քաղաքական թեմաներով գրառումները փակեցին ընթերցողների լայն շրջանակների համար՝ միայն բլոգային ընկերներին թույլ տալով կարդալ դրանք: Նրանք հայտարարեցին, որ բլոգներն էլ են լրատվամիջոց, քանի որ «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքով՝ զանգվածային լրատվամիջոց է համարվում լրատվություն տարածող ցանկացած միջոց, որն իր գործունեությունը ծավալում է «հանրային հեռահաղորդակցության ցանցով (ցանցային լրատվության միջոց)՝ որպես որոշակի հասցե ունեցող, անսահմանափակ թվով անձանց համար հասանելի եւ լրատվություն ներառող տեղեկատվական պաշար՝ անկախ թարմացման պարբերականությունից, պահման ժամանակի տեւողությունից եւ այլ չափանիշներից»: 

Գործունեությունը դադարեցրեց նաեւ «Ա1+»-ի բլոգը: Այն վարող Շուշան Հարությունյանն ասում է, որ իր գործն արտակարգ դրության պայմաններում մի քանի անգամ շատացել էր, թեեւ 20 օրերի ընթացքում «Ա1+»-ի բլոգը չէր թարմացվում:

«Երեկոյանգ հրամանագրի հրապարակումից հետո, բլոգում հայտարարություն դրեցինք, որ արտակարգ դրություն է, ու մի գիշերում 850-ից ավելի արձագանք ստացանք: Մենք տեղեկացրինք, որ չենք թարմացնի բլոգը, բայց դուք կարող եք օգտվել ձեր իրավունքից ու շարունակել քննարկումները: Ու ես օրական մի քանի ժամ միայն մեկնաբանություններ էի կարդում, ջնջում հայհոյանք պարունակողները»,- պատմում է Շուշանը:

Նրա խոսքովգ եթե մինչ այդ բլոգի այցելուները քննարկում էին տեղադրված նյութերը, ապա արտակարգ իրավիճակում մարդիկ տեղեկություն էին փոխանակում, ոմանք նույնիսկ փնտրում էին իրենց հարազատներին:

Իսկ իր անձնական բլոգում Շուշանը նոր էջ էր բացել «20 օր մեկ րոպե լռությամբ հարգենք» խորագրով ու գրելգ «լռություն»: «Հետաքրքիրն այն էր, որ մարդիկ, եղել է մինչեւ 1000 հոգի, մտնում էին նայելու, թե ես ոնց եմ լռում: Ու մեկնաբանություններ էին գրումգ քաջալերում էին ինձ կամ հակառակը»,- ասում է Շուշանը:

Սակայն այսպես միայն քչերը վարվեցին: Մինչ այդ արդեն շիկացած բլոգոսֆերան է՛լ ավելի մեծ աշխուժությամբ շարունակեց քաղաքական վեճերը: Մարտի առաջին 20 օրերը, բլոգեր Արթուր Պապյանի խոսքով, դարձան հայկական բլոգ համայնքի ծաղկման շրջանը: 
«Հայկական բլոգոսֆերան միատարր չէ, շատերը գրում էին արտերկրից եւ դուրս էին արտակարգ դրության սահմանափակումներից,- ասում է Արթուր Պապյանը` «Ditord »-ը: - Նաեւ կային ակնհայտ իշխանամետ դիրքորոշում ունեցող բլոգերներ, ովքեր հենց սկզբից հայտարարեցին, որ «թքած ունեն» սահմանափակումների վրա ու շարունակելու են գրել: Օրինակ` «Pigh»-ը, որ «Livejournal»-ի հայկական բլոգներում ամենահայտնին է, առաջինը հայտարարեց դրա մասինգ ստեղծելով նախադեպ»:

«Այնպես ստացվեց, որ իմ գաղափարները, այսպես ասենք, հիմնականում համընկնում են իշխանությունների տարածած տեսակետներին: Ես հայտարարեցի, որ չեմ պահպանի հրամանագրի կետը եւ շարունակեցի իմ գործունեությունը բլոգում, ինչպես առաջ»,- ասում է Տիգրան Քոչարյանը` «Pigh»-ը:

Ընդդիմադիրներն էլ չէին զիջում ակտիվությամբ: Օրինակ` «bekaisa»-ն ոչ միայն տարածում էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի շտաբի հայտարարությունները, Տեր-Պետրոսյանի ու նրա աջակիցների հարցազրույցները, այլեւ հետեւում էր արտասահմանյան մամուլի արձագանքներին ու դրանք եւս ներկայացնում իր օրագրում, նույնիսկ` թարգմանաբար: 

Մարտի առաջին շաբաթը Հայաստանում արգելափակվեց «YouTube» վիդեոփոխանակման կայքը, բայց այն շարունակում էր տեսանելի մնալ աշխարհի համար: Իսկ հայաստանցիները տեսանյութերը հաջողացնում էին դիտել արգելքը շրջանցող ծրագրերի միջոցով` www.proxyfreeserver.ca, www.anonymouse.org ...

«Կարծես «Youtube»-ի փակվելուց հետո Հայաստանը ընդգրկվում է ցուցակներում, որտեղ հաճախ լինում էր Հայաստանի պատմական թշնամին` Թուրքիան»,- ասում է Blogian-ը: Նրա խոսքով` իր բլոգի ընթերցողների մեջ հայաստանցիները միշտ քիչ են եղել, սակայն մարտի 1-ից հետո նրանք մեծամասնություն են:

Շուտով ինտերնետում հայտնվեց մի տեսանյութ, որտեղ երեւում էր, թե ինչպես են մարտի 1-ի լույս 2-ի գիշերը դիմակավոր ոստիկանները կրակում մարդկանց ուղղությամբ, եւ ոչ թե երկինք: Արթուր Պապյանի խոսքով` կարեւոր իրադարձություն էր այն, որ ոստիկանությունը անդրադարձավ այդ տեսանյութին ու Հանրային հեռուստատեսությամբ փորձեց ապացուցել, թե դա մոնտաժված նյութ է:

««YouTube»-ն արգելափակելը մեծ խայտառակություն էր: Ես Անգլիայում էի այդ օրերին ու տեսնում էի, թե ինչպես է այդ լուրը տարածվումգ «Հայաստանում փակել են «YouTube»-ը»: Մինչ այդ լսում էինք, որ «YouTube»-ը փակ է Չինաստանում, Բիրմայում... Իսկ հետո` նաեւ Հայաստանում: Այս լուրն ավելի մեծ արձագանք ունեցավ, քան, ասենք, մարտի 1-ի դեպքերը»,- պատմում է Արթուրը: 

Նա նշում է, որ ընտրությունների շրջանում «հրաշքներ էր գործում» հատկապես «Ա1+»-ի վիդեոբլոգը, որտեղ դրվում էին մեծ թվով որակյալ նյութեր: 

«Փետրվարին այն առնվազն 3 անգամ հայտնվեց «YouTube»-ի` աշխարհի մակարդակով լավագույն 100 ալիքների մեջ: Ընդ որում, «Ա1+»-ի վիդեոալիքը հենց փետրվարին էր բացվել ու դարձել էր այդ ամսվա ամենաշատ բաժանորդներ ձեռք բերած ալիքը «YouTube»-ում»,- ասում է Արթուրը:
Շատ էին դիտում նաեւ հենց իր՝ Արթուրի վիդեոբլոգը, որտեղ նա մեծ մասամբ տեղադրում էր echannel.am կայքի տեսանյութերը։

Քաղաքացիական լրագրությունը մի դրսեւորում էլ ստացավ այդ օրերին` մեյլինգ-լիստերը կամ էլեկտրոնային նամակների ցուցակները: Կար ակտիվ քաղաքացիների մի խումբ, որը որեւէ տեղեկություն ստանալով` անմիջապես այն էլեկտրոնային փոստով ուղարկում էր հնարավորինս մեծ թվով մարդկանց: Դրանք տարածվում էին «yahoogroup»-երով, տեղադրվում էին «Facebook» եւ այլ սոցիալական ցանցերում: Լուրերի փոխանակումից բացի` այստեղ ծայր էին առնում քննարկումներ: 

«Ես հասկացա, որ չեմ կարող ձեռքերս ծալած նստել ու սպասել, թե երբ են վերացնելու արտակարգ իրավիճակը: «Facebook» համայնքում խումբ բացեցի ու սկսեցի տարածել ոչ պաշտոնական տեղեկատվություն, որ կամ ինքս էի պատրաստում կամ գործընկերներիցս ու այլ լրատվամիջոցներից էի ստանում: Մոտ երկու շաբաթ անց խմբի անդամների թիվն անցավ 100-ից: Մարդիկ նույնիսկ իրենք էին տեղեկություններ առաջարկում` տարածելու համար»,- պատմում է բլոգեր Շուշան Հարությունյանը:

«Տեղացի բլոգերների նկատմամբ, կարծես, գրաքննություն ու ճնշումներ չկան։ Ամեն դեպքում, «Unzipped»-ը տեղադրել է գրաքննությունից խուսափելու մի քանի խորհուրդներ»,- հայկական բլոգների վիճակը վերլուծելով` գրում է «Global voice» ինտերնետային հանդեսի կովկասյան բաժնի խմբագիր, ֆոտոլրագրող, բլոգեր Օնիկ Գրիգորյանը։ 

Այնուամենայնիվ, շատերը խուսափում էին իրենց անունները բացահայտել։ Անմիջական հեղինակներին թաքցնելու համար Տեր-Պետրոսյանի աջակիցները բացեցին մի քանի խմբային բլոգներ, որոնք հենց իրենք էլ կնքեցին «սամիզդատներ»։ Շատ ակտիվ էին նաեւ լրագրողները, որոնք արտակարգ դրության օրերին ստեղծեցին «Պայքար», «Մարտի մեկ» եւ «Ինֆոարմենիա » պարբերականները...

Այդ օրերին «Livejournal»-ի նորաստեղծ բլոգներից մեկը գերազանցեց բոլոր ռեկորդներն ու մի օրում մոտ 800 մեկնաբանություն ստացավ: Դա Սերժ Սարգսյանի բլոգն էր, որտեղ մարդիկ հարցեր էին գրում վարչապետին` հեռուստատեսային հարցազրույցի համար:

Այս բլոգը բացել ու վարում է Ռուբեն Մուրադյանըգ «Uzogh» բլոգերը:
«Հիմնական նպատակն էր` բլոգերների հարցերը հասցնել վարչապետին, քանի որ նրանք փոքրաթիվ, բայց ինտելեկտուալ զանգված են»,- ասում է Ռուբենը:
Նրա խոսքովգ Սերժ Սարգսյանը եթերի համար խնդրել էր պատրաստել ամենասուր 65 հարցերի ցուցակը, դրանց մեջ եղել են հայտնի բլոգերների հարցեր: Մյուս հարցերի պատասխաններն ավելի ուշ տրվել են բլոգում:

«Հարցերի մեծ մասը մարտի 1-ի դեպքերի ու ներքաղաքական իրավիճակի մասին էին: Կային նաեւ դիմում-բողոքներ, զվարճալի ու անհեթեթ հարցեր: Դրանք խմբավորվել են, եւ պատասխաններն ավելի ընդհանուր են»,- բացատրում է Ռուբենը: Պատասխաններն, իրոք, դրված են բլոգում, բայց հետաքրքիր է, որ որեւէ մեկնաբանություն այլ բլոգերների կողմից չկա:

Իսկ նախընտրական շրջանում նախագահի թեկնածուներից միայն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կայքում բլոգ կար։ 

Տիգրան Կարապետյան անունով օգտագործող էր հայտնվել «Facebook» սոցիալական ցանցում, Վազգեն Մանուկյանն էլ գրանցվել էր Odnoklassniki.ru հայտնի ռուսալեզու համայնքում։ 

«Facebook»-ում բացվել էին նաեւ «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի համակիրներ », «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանից զզվողներ », «Նախագահական ընտրություններ 2008 », «Անտիլեւոն » խմբեր, Վահան Հովհաննիսյանին սատարողների խումբ , իսկ ընտրություններից հետո բացվեց «Անարդարություն հայկական ընտրություններում, որը քաղաքացիական պատերազմի պատճառ դարձավ »-ը, որը հավաքեց 620 անդամ: Այս խմբերի աշխուժությունը մարեց ընտրություններից հետո։

Սակայն ներքաղաքական նոր զարգացումներին զուգահեռ՝ նոր բլոգներ բացվեցին։ Քաղաքական կամ քաղաքացիական զբոսանքների օրերին ստեղծվեց «Զբոսանք» բլոգը, իսկ ավելի ուշ` քաղբանտարկյալների, նրանց դատաքննությունների մասին մատյանը: 

Բլոգերները շարունակում են հետեւել դեպքերին։ Ավանդական լրատվամիջոցներում, հատկապես՝ եթերում, իրենց հարազատ գաղափարներ չգտնելով՝ մարդիկ ավելի ու ավելի շատ են կարդում բլոգներ։ 

Հ.Գ. Մի քանի օր առաջ մարտի 1-ի ձերբակալվածներից մեկի դատավարությանն էի գնացել։ Միջանցքում բավական մարդ էր հավաքվել, սպասում էինք նիստի սկսվելուն։ Կողքիս նստած մոտ 50 տարեկան մի մարդ հարցրեց, թե որ լրատվամիջոցի համար եմ գրում: Ասացի` ինտերնետային է` մտածելով, որ դժվար թե հետաքրքրվի ինտերնետով ու կարողանա հիշել հասցեն: 

- Բլոգներու՞մ ա,- հարցրեց մարդը` խիստ զարմացնելով ինձ: 
- Չէ, բլոգներում չի: Իսկ դուք բլոգ կարդու՞մ եք,-հարցրի:
- Հա, բա ինչ եմ անում: Թե չէ` էս թերթերին էլ հավատալ չի լինում:
- Գրում էլ ե՞ք:
- Չէ, ես տենց բաների հետ չունեմ: Մենակ կարդում եմ,- ասաց տղամարդը` թվելով մի քանի ընդդիմադիր բլոգերների անուններ: