Ճանապարհի փոշին չշնչելու համար արագ բարձրացնում եմ մեքենայի պատուհանը, իսկ վարորդը մեղավոր նայում է դեմքիս. «Ինչ էնենք, լրագրող ջան, գիտես թե լավ ճամփա ունինք, վատ ճամփով կտանինք, էս է մեր ունեցածը»:  Գյումրիից Մեծ Սեպասար 40 կմ է: Ասֆալտապատ մայրուղուց ձախ թեքվելով` հայտնվում ես փոշոտ, անբարեկարգ միջհամայնքային ճանապարհի վրա:

Մեծ Սեպասար տանող ճանապարհին լավատեղյակ վարորդները գյուղ հասնելու համար ընտրում են դաշտամիջյան փոքրիշատե տանելի մեկ այլ ճանապարհ, դրանով զերծ պահելով թե իրեն, թե ուղեւորին շնչահեղձ լինելուց: Հիշելով Ամասիայից Արփա լիճ տանող 27 կմ քարուքանդ, մանր ու մեծ փոսերով պատված ճանապարհը, փառք եմ տալիս, որ այս դեպքում ընդամենը հարկ է լինում փոշի շնչել: Եվ այսպիսի «հրաշք» ճանապարհային պայմանների առկայությամբ էլ Ամասիայի ու Աշոցքի տարածաշրջաններում տուրիզմի զարգացման նախադրյալներ են տեսնում «Արփա լիճ» ազգային պարկի պատասխանատուները, համենայնդեպս` մոտ ապագայում:

Անցած 20 տարիներին բազմիցս փորձ է արվել վերականգնել այս երկու տարածքների նախկինում զարգացած անասնապահական շրջանների համարում ունեցողի վարկը: Հաջողություններ դեռ չեն գրանցվել: Գյուղացու բարձրացրած խնդիրները` մթերքի իրացման կայուն շուկաներ, սպանդանոցների ստեղծում, անտոկոս, երկարաժամկետ վարկեր եւ այլն, այդպես էլ մնում են թղթի վրա: Հիմա էլ ամբողջ աշխարում ընդունված տուրիզմի ձեւերից մեկի` ագրոտուրիզմի տեղայնացման խնդիրն է քննարկվում:

«Գիտեք, հնարավոր է,-տարակուսանքս փարատում է Մեծ սեպասարցի Սերգեյ Սողոյանը` «Լիժնիկ» Սերգեյը,- ես երկու տարի առաջ փորձեցի էդ գործը կազմակերպել ու ստացվավ: Դե մեր գյուղ ձմեռը գուկան արտասահմանցիք, լիժա քշելու, ամառը գան ինչ էնեն, ըդպես տեսնելու բան էլ չկա մեր կողմերը: Համ էլ ձունն որ գուկա, էդ ճամփեքի դարուփոսը կփակե, թերությունները չեն տեսնի մարդիկ, արխային գուկան: Ամառը մեկ անգամ էկողն երեւի էլ չգա»: 2008թ-ին Սերգեյը կնոջ` Մարգարիտայի հետ դիմել են ռիսկի. ունեցած համեստ հնարավորություններով սեփական տան սենյակներից մեկը կահավորել են արտասահմանցի հյուրերին մի քանի օրով հյուրընկալելու համար:

«Դե` համ էլ որ ռեկլամ էղներ, էլի»,-ծիծաղում է Սերգեյը: «Ավստրիացիներ էին մեր առաջին հյուրերը,-պատմում է Մարգարիտան,-մեր համար էլ էր անսովոր, որ ճիշտն ասեմ: Իրանք եկել էին Գյումրի ու որոշել էին դահուկ քշելու համար բարձրանալ սարերը: Դե մենք էլ հյուրընկալեցինք»: 

5 օր հայկական ուտեստներ են ճաշակել ավստրիացի զբոսաշրջիկները, բույսերից պատրաստված թեյ, սեղան են նստել տանտերերի հետ, շատ հարցերում էլ Մարգարիտայի ասելով «չեմ ու չում չեն արել»: Երկու տարում 20-25 հոգի են հյուրընկալվել Սողոյանների հարկի տակ: Աշխատում են այնպես կազմակերպել, որ հյուրերը գոհ մնան: Սակայն իրենք էլ են լավ հասկանում, որ նման գործունեություն ծավալելու համար պետք է առանձին տուն ունենալ` քիչ թե շատ նորմալ պայմաններով:

«Մեր բարեկամներից մեկը, որ գյուղում չէ, իրա տունն է տվել, բայց ահագին գործ կա անելու,-ասում է Սերգեյը,-պիտի վերանորոգենք, պատերը սպիտակեցնենք: Հետո էլ` տեսնինք էլի, զուգարանի, ջրի, գազի հարց պիտի լուծվի: Չնայած կմտածենք, որ արտասահմանցու համար հաստատ էկզոտիկա է դրսի փետից զուգարանը: Ասենք լվացվելն էլ կարող են դրսում լվացվել, բայց դե բաղնիք կոչվածը ինչխ գցեմ-կբռնեմ, բդի ապահովենք: Դե հմի պատկերացրեք ինչ ծախսեր է պետք` էն էլ էս մեր կողմերի գյուղերում, որ մարդիկ անգամ իրենց սեփական տներում ըսածս հարմարությունները չունին»:

Սերգեյն այդ ամենն ասում էր ուրախ ժպիտով, բայց ես մի տեսակ չէի կարողանում պատկերացնել, որ Աշոցքի, ասենք, մինչեւ 30-ից 35 աստիճանի հասնող ցրտի պայմաններում, որեւէ արտասահմանցի հանուն էկզոտիկայի ուզենա օգտվել տնից 50-100 մետր հեռավորության վրա գտնվող պետքարանից կամ փորձի լողանալ լվացքի մեծ տաշտակի մեջ:

«Արփա լիճ» ազգային պարկ ծրագի շրջանակներում Ղազանչի գյուղի մոտ արդեն սկսել են կառուցել հյուրատուն, տեղեկացնում է Սերգեյը: Նմանատիպ կառույց նախատեսվում է նաեւ Արփա լճի մերձակայքում: Իսկ դա նշանակում է, որ աղքատ գյուղացին դարձյալ դուրս է մնում մրցակցությունից: Քանզի նույն այդ էկոլոգիապես մաքուր սնունդն ու գյուղական ուտեստները հնարավոր կլինի ճաշակել նույն այդ հյուրատներում, որտեղ կոմունալ հարմարություններն էլ անհարմարություններ չեն ստեղծի: Միակ հուսադրողն այն է, որ սննդամթերք ուզեն, թե չուզեն ձեռք են բերելու մերձակա գյուղերից, ու դա ինչ որ տեղ գյուղացու համար լրացուցիչ եկամուտի աղբյուր կլինի:

Չնայած իմ հոռետեսական հարցադրումներին, Սերգեյն ու Մարգարիտան լավատեսորեն էին տրամադրված: Կփորձեն սկսած գործը զարգացնել: Իրենց տեղն արդեն գիտեն: Նրանք ովքեր հյուրընկալվում են մեկ անգամ, եթե հաջորդ տարի էլ չեն գալիս` ուղարկում են իրենց ընկերներին, ծանոթ-բարեկամներին: Մեղրիում 2003թ-ին ծրագիր էր իրականացվում, որի շրջանակներում գումար էր տրամադրվում այն ընտանիքներին, ովքեր պատրաստ էին սեփական տունը հյուրատան վերածելու: Դա աջակցություն էր նոր գործ սկսող մարդկանց, հնարավորություն` բիզնեսը զարգացնելու: Իսկ Շիրակի մարզում գնում են ավելի հեշտ ճանապարհով` հյուրատուն են կառուցում: