Հարցազրույց «Վիրահայերի միասնություն» կազմակերպության նախագահության անդամ, ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Հայկ Սանոսյանի հետ

-Պրն Սանոսյան, ի՞նչ ծրագրեր է իրականացնում «Վիրահայերի միասնություն» կազմակերպությունը Ջավախքում:

-Մենք իրականացնում ենք սոցիալ-տնտեսական, մշակութային, կրթական, առողջապահական ծրագրեր: Իմ և Տաճատ Վարդապետյանի առաջարկով Հայաստանի անցած տարվա պետբյուջեում տող ավելացվեց  և 200 մլն դրամ գումար հատկացվեց Ջավախքի դպրոցների վերանորոգման համար, որից 90 մլն դրամը հատկացվել է «Վիրահայերի միասնությանը»: Մենք հիմնավոր վերանորոգեցինք Նինոծմինդայի շրջանի Փոքր Խանչալի ու Փոքր Գոնդուրա, Ախալքալաքի շրջանի Մենենիա, Թոթխամ, Մուրջախեթ, Փեքր Խորենիա, Մոդեգամ, Ծալկայի շրջանի Դաբուր և Ախալցխայի շրջանի Ծղալթբիլա ու Նուախրեբ գյուղերի դպրոցները: Կազմակերպել ենք բազմաթիվ մշակութային միջոցառումներ, պարի համույթ ենք տարել Թբիլիսիի թատրոն, Նոր տարվա նախօրյակին «Արմենիա» հեռուստաընկերության հետ կազմակերպել ենք ամանորյա տոնահանդես Թբիլիսիի ռեստորանում, որտեղ հավաքվել են թիֆլիսահայ համայնքի ներկայացուցիչներ, մտավորականներ, բժիշկներ, տարբեր բնագավառի մարդիկ: Թբիլիսիի թատրոնին մեր անձնական գրպանից` ես և եղբայրս 10 հազար դոլար արժողությամբ «Ֆորդ» մակնիշի միկրոավտոբուս ենք նվիրել ու պարբերաբար օգնում ենք` աշխատավարձեր, խրախուսանքներ ենք տալիս: Թբիլիսիի 114-րդ դպրոցին անձամբ իմ միջոցներից գումար եմ հատկացրել, որպեսզի սանհանգույցի խողովակներն ամբողջությամբ փոխեն: Այս տարի նախատեսում ենք հայ և վրացի բժիշկների այց կազմակերպել Ջավախք, որպեսզի տեղում բուժօգնություն ցույց տան: Վերջերս բազմաթիվ ջավախքցիների խնդրանքով և մեր բանակցությունների արդյունքում Վրաստանի իշխանությունները հատուկ ջավախքցիների համար հրահանգել են, որպեսզի ոչ մի տեղից կարտոֆիլ չներմուծվի Վրաստան, մինչև ջավախքցիների կարտոֆիլն ամբողջովին չիրացվի: Այս վերջին օրերին մեկ կգ կարտոֆիլի գինը Վրաստանում 30 թեթրիից հասել է 50 թեթրիի: Հիմա էլ Ջավախքում իրականացնում ենք գազաֆիկացում:

-Իսկ գազաֆիկացումն ի՞նչ ֆինանսական միջոցներով եք իրականացնում, պետակա՞ն, թե Ձեր` անձնական:

-Վրաստանի և Հայաստանի բոլոր ռեգիոններում գազաֆիկացումն իրականացվում է պետության հաշվին, իսկ մենք մեր անձնական գումարներով ենք դա անում, խողովակ, էլեկտրոդներ ենք առնում, բանվորներ ենք վարձում: Եվ մեր ծախսած գումարները մեզ ետ են գալու 15 տարի հետո: Ցանկացած մեկին կարող եք ասել` մարքետինգ անեն և հաշվեն, թե մենք ինչ գումարներ ենք ծախսում, և քանի տարի հետո են այդ գումարները մեզ հետ գալու:

-Իսկ Ջավախքի ո՞ր գործարաններն ու ֆաբրիկաներն են պատկանում Ձեզ և Ձեր ընտանիքին:

-Նինոծմինդայի կարի ֆաբրիկան, որտեղ աշխատում է 500 մարդ, ալրաղացը, պեմզաբլոկի արտադրությունը, Ախալքալաքի պանրի գործարանը և մանր-մունր էլի շատ բաներ: Իսկ թվարկածներս մենք արել ենք զուտ այն նպատակով, որպեսզի ժողովուրդն աշխատանք ունենա:

-Դուք նշեցիք, որ Ձեր անձնական գրպանից եք շատ բարեգործություններ անում և ասացիք, որ շահույթ չունեք, ուրեմն ինչպե՞ս եք իրականացնում այդ բոլոր ծրագրերը:

-Մենք Ռուսաստանում ունենք բիզնես, որտեղ շահույթ ենք ստանում, որը բերում ներդնում ենք Ջավախքում, բայց թե քանի տարի հետո մենք այնտեղ շահույթ կստանանք, առայժմ պարզ չէ: Մենք ոչ թե անձնական բիզնեսի շահեր ունենք Ջավախքում, այլ 5 տարի է` մեր անձնական գրպանից ներդրումներ ենք անում, բայց ոչ մի շահույթ մինչև հիմա չենք ունեցել: Մեր շահույթն այն է, որ այսօր Ջավախքում մարդիկ աշխատանք ունեն: Մենք տարբեր բիզնեսներ ենք այնտեղ դրել այն նպատակով, որ ջավախքցուն կարողանանք հացով ու աշխատանքով ապահովել, որպեսզի ջավախքցին մնա, չլքի իր երկիրը: Իսկ մենք անձնական շահ դեռ չունենք:

-Պրն Սանոսյնան, այդ դեպքում ինչո՞ւ են Ձեր դեմ այդպես լարված տրամադրված Ջավախքի հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունները:

-Ես չեմ կարծում, որ իմ դեմ տրամադրված լինեն, ընդհակառակը, ջավախքցիներն ինձ հարգում են, սիրում են: Ես հակաջավախքյան ոչ մի քայլ չեմ արել մինչև այսօր: Այդ մարդկանց ես նույնիսկ ուղղություն եմ ցույց տվել, թե ինչպես տնտեսական ծրագրեր իրականացնեն: Ըստ երևույթին, ինչ-որ ուժերի կողմից ուղղորդված մարդիկ են: Այն մարդիկ, ովքեր, իրոք, կապեր ունեն այդպիսի կառույցների հետ, մեզ են մեղադրում:

-Պրն Սանոսյան, Նինոծմինդայի շրջանի մեկուսարանի կառուցման տենդերը նոււյնպես Ձեր ընտանիքն էր շահել, ինչո՞ւ շինարարությունն ընդհատվեց:

-Ոչ, դա մեր ընտանիքին չէր տրված: Շինարարական տենդերը շահել է տեղական կազմակերպություն, և քանի որ ամբողջ Վրաստանում է դադարել ֆինանսավորումը, մեկուսարանին էլ են դադարել ֆինանսավորել, դրա համար շինարարությունը կանգնեցվել է:

-Իսկ Դուք կո՞ղմ եք, որպեսզի Ջավախքում մեկուսարան կառուցվի:

-Այդ հարցն ինձ էլ է ամենասկզբից հետաքրքրել, թե ինչու՞են ուզում Ջավախքում բանտ կառուցել: Եվ երբ ծանոթացա նախագծին, ծրագրերին, հասկացա, որ տնտեսապես ձեռնտու ծրագիր է: Այդ բանտ կոչվածն ամերիկյան մոդելի կառույց է, որը նման է ճտանոցի: Առավոտ բացում, կեր ես տալիս ու փակում, իրիկունը կեր ես տալիս` փակում:  Ես չեմ պատկերացնում, որ բանտի կառուցումը որևիցե վտանգ կբերի ազգաբնակչությանը: Ոչ մի կալանավոր  դրսի հետ բացարձակ կապ չունի: Եթե տեսակցություն կա, ապա` ներսում: Այստեղ կարևորն այն էր, որ 500 հսկիչները պետք է լինեին տեղացիներ, որոնք պետք է ուսումնասիրեին վրացերեն խոսակցական լեզուն, որպեսզի կարողանային շփվեին կալանավորների հետ: Թբիլիսիից ոչ մեկը չէր գա 500 լարիով Ջավախքում աշխատեր: Պետք է լիներ 4000 կալանավոր, որոնք պետք է ամեն օր ուտեին: Դա ջավախքցու համար մեծ շուկայի հնարավորություն էր տալու: Եթե ջավախքցի գյուղացին պահում էր երկու կով, հիմա կպահեր 4-ը, որովհետև իր ապրանքը վաճառելու տեղ կունենար: 400 կալանավորի մոտ գալու էին բարեկամները, փող ծախսեին, ինչքան ինֆրաստրուկտուրաներ էին զարգանալու, հյուրանոցներ, ճաշարաններ: Իսկ մենք դա համարում ենք վատ բան: Մենք ասում ենք` ոչ վրացի գա, ոչ թուրք գա` միայն մենք պիտի ապրենք: Պետք է շփում լինի, որ այդ տարածաշրջանը զարգանա: Ցանկացած ծրագիր, եթե դեմ չէ ազգային շահերին, կարելի է իրականացնել: Այսօր մեր գերխնդիրը ջավախքցուն շանս տանք, հնարավորություն տանք Ջավախքում ապրելու, եթե նա այնտեղ մնաց, մենք այդ տարածքը ոչ մեկին չենք տա, իսկ եթե գնացին, այդ տարածքը այլևս մերը չի լինի, այդ գերեզմաններից, սրբատեղիներից մենք կզրկվենք:

-Պրն Սանոսյան, Ձեր ասածներից կարելի՞ է ենթադրել, որ ջավախքցուն պետք է միայն սոցիալական ապահովությունը` աշխատանք, ուտել, վաճառել, ապրել: Ջավախքցիների հոգևոր արժեքները, տարրական իրավունքները չպիտի՞ հարգվեն:

-Իհարկե, բայց ես առաջին հերթին դա եմ ասում, եթե այդ խնդիրը լուծվի, մենք կանցնենք մյուս խնդիրներին: Օրինակ` հոգևոր խնդրին: Ես միշտ ասել եմ` ամբողջ Ջավախքում մենք ունենք 2-3 հոգևորական: Դա մեր եկեղեցու խնդիրն է: Աղանդավորները լցվել են Ջավախք, այսօր մարդիկ տնտեսապես կախվածություն ունեն նրանցից` նվերներ են անում, ալյուր են բաժանում: Ինչո՞ւ եկեղեցին չի մտահոգվում:

-Ըստ Ձեզ` այսօր ազգային ու քաղաքական խնդիրներ կա՞ն Ջավախքում, թե ոչ:

-Ճիշտն ասած` ես չեմ տեսնում այդ խնդիրները, միգուցե տրամադրված չեմ տեսնելու, պարզապես ես իմ խոսքում միշտ ասել եմ, որ ոչ մի պետություն և ոչ մի ուժ չի կարողացել և չեն կարողանա ջավախքցուն ստիպել, որպեսզի նա իր ազգային խնդիրները մոռանա կամ ետին պլան մղի: Ջավախքցին միշտ եղել է տոկուն, պայքարող, մաքառող: Սա է իմ ասածը, ոչ թե` լացկան կեցվածք ընդունենք ու ամեն օր գոռանք ու բղավենք, որ մեզ ճնշում են, մեր լեզուն մեր ձեռքից ուզում են խլել, ընդհակառակը, ցանկացած մարդ ու կազմակերպություն, ով մտահոգված է Ջավախքով, պետք է իր գործունեությունը ծավալի Ջավախքում, ոչ թե դժգոհի այս կամ այն պետության վարած քաղաքականությունից: Մենք պետք է մեր ձեռքով կառուցենք մեր տունը, հզորացնենք մեր երկիրը: Շատ հեշտ է ոչ մի բան չանել, մատը մատին չխփել ու նստել քննադատել սրան, նրան, մեղադրել այս կամ այն պետությանը: Որոշ խնդիրներ կարող է և կան: Այսօր Վրաստանն ինչ-որ չափով տնտեսական առումով կախված է Թուրքիայից և Ադրբեջանից, որովհետև նրանք ընդհանուր տնտեսական շահեր ունեն: Ես նկատի ունեմ էներգակիրները, կոմունիկացիաները, որոնք Վրաստանի տարածքով են անցնում, ադրբեջանական նավթը, գազը և այլն: Հիմա էլ ուզում են կառուցել երկաթգիծը, մայրուղին, այսինքն` այդ երեք պետություններն իրար հետ փոխկապակցված են և, բնականաբար, վրացական իշխանությունների մոտ կարող է սիրաշահելու համար երևա հակահայկական որոշ քաղաքական երանգներ, բայց ես չեմ պնդում, որ դա միտված քաղաքականություն է:

-Ուրեմն ինչպե՞ս եք տեսնում Ձեր նշած խնդիրների լուծումը:

-Այսինքն` այսօր եթե կա խնդիր, կան հարցեր, դրանք պետք է հարթեցնել, շտկել: Ես դա տեսնում եմ միայն և միայն բարեկամական նորմալ հարաբերությունների, կլոր սեղանների և նման հանդիպումների արդյունքում: Այդ սառույցը բավական հալվեց վերջերս տեղի ունեցած բարձր մակարդակի հանդիպումների արդյունքում: Եթե հանդիպումներ չլինեն նախագահների, վարչապետների, ԱԺ նախագահների միջև, ոչ մի հարց էլ չի լուծվի:

-Ձեր նշած հանդիպումների արդյունքում ի՞նչ հարցեր են լուծվել:

-Դե, որոշ հարցեր լուծված են, որոշ հարցեր նոր են լուծվում: Գոնե այնքանով եմ լավատես, որ հարցերին լուծում տալու տրամադրվածություն կա: Օրինակ` Հայաստան-Բաթումի ճանապարհի շինարարության համար արդեն համաձայնություն կա:

-Իսկ ինչպե՞ս կբնութագրեք Ջավախքի երիտասարդ ակտիվիստների ձերբակալությունները` սկզբում Չախալյանին ու նրա կուսակիցներին, հետո` Գրիգոր Մինասյանին և Սերգեյ Հակոբջանյանին: Ըստ Ձեզ` դա և՞ս քաղաքական ենթատեքստ չուներ:

-Այդ մարդկանց ձերբակալել են, ձերբակալվածները դուրս գալուց հետո տվել են իրենց մեկնաբանությունները, համաձայն որի`իրենք իրենց մեղքը զգում են, այսինքն` չհասկանալով լրտեսություն են արել: Ես իրենց բացատրությունն եմ կարդացել: Ամեն դեպքում, ցանկացած պետություն, եթե որևիցե մեկին կասկածում է հակապետական որևէ գործողությունների  մասնակցելու մեջ, ինչ խոսք, կձերբակալեն: Տեսեք այս վերջին դեպքերը, երբ 10 հոգու Բուրջանաձեի համակիրներից են ձերբակալել: Իսկ Չախալյանի հարցը շատ խրթին ու բարդ է, որովհետև Չախալյանը սկզբից ձերբակալվեց Հայաստանում` Ազգային անվտանգության կողմից, հիմա էլ այնտեղ են ձերբակալել, և ես, ճիշտն ասած, այդ կապակցությամբ հստակ ինֆորմացիա չունեմ:

-Ձեր անձնական կապերի միջոցով չեք հետաքրքրվե՞լ այդ երիտասարդների ձերբակալության բուն պատճառներով:

-Շատ եմ հետաքրքրվել, բայց դա համարվում է պետական գաղտնիք, որը մեզ չի ասվում: Ոչ մի պետություն, մինչև չավարտվի հետաքննությունը, տեղեկություն չի տալիս: Ես այնքանով եմ տեղեկացված, որքան ինֆորմացիա կա լրատվական դաշտում: Ես իմ անձնական կապերի շնորհիվ փորձել եմ իմանալ, ինձ էլ չեն ասել:

-Պրն Սանոսյան, Դուք կո՞ղմ եք Վրաստանի ֆեդերալացմանը:

-Իհարկե, կողմ եմ, այս վիճակից դուրս գալու միակ ելքը դա է: Նրանք պետք է ոչ միայն հայերի խնդիրները լուծեն, այդ խնդիրները տարածվում են նաև Մառնեուլի թուրքերի վրա, աջարների, օսերի, աբխազների վրա: Մենք չպետք է միշտ մեղադրենք, որ չեն ուզում, չեն անում, ընդհակառակը, մենք պետք է լուծումների ձև առաջարկենք, օգնենք: Օրինակ` եթե մարդ ցանկություն ունի նպաստել հայոց լեզվի պահպանմանը, կամ եթե դա իրենց շատ մտահոգում է, այդ մարդը թևի տակ կդնի 10 հատ հայերեն գիրք ու կբաժանի դպրոցներին: Ես պարբերաբար ծնունդով ջավախքցի գրողների գրքերը իմ փողերով առնում եմ. և' այդ մարդկանց եմ օգուտ բերում, և' ուղարկում եմ Ջավախքի դպրոցներին, որպեսզի ջավախքցիները կարդան իրենց հայրենակից բանաստեղծների ստեղծագործությունները:

-Այսինքն, եթե Վրաստանն օրենք ընդունի, որ Ջավախքի բոլոր դպրոցներում հայագիտական առարկաներից բացի մնացած բոլոր առարկաները պետք է դասավանդվեն վրացերենով, Ձեր ուղարկած գրքերը կարո՞ղ են փրկել իրավիճակը:

-Ես չեմ ասում, որ կփրկի, բայց դա էլ մի ձև է, քայլ է: Բայց այդ խնդիրները բարձրաձայնողները կոնկրետ բան չեն անում, միայն հնչեցնում են:

-Դուք հնարավորւթյուններ ունեք և կարող եք ձեր անձնական գրպանից փող տալ, բայց ի՞նչ անեն նրանք, ովքեր չունեն:

-Միջոցներն ի՞նչ կապ ունեն, իր քարոզով ու իր կոչով թող կարողանա իր մերձավորներին բերել ու ասել` եկեք այս դաշտում աշխատեք: Հակաքարոզչական մեթոդներով չի կարելի որևէ մեկին Ջավախքը գրավիչ դարձնել: Ընդհակառակը, մենք պետք է ասենք նրանց` հայրենակիցներ, եկեք ամեն մեկդ ձեր դպրոցին, ձեր գյուղին տեր կանգնեք, գրավիչ դարձրեք Ջավախքը:

-Այսինքն` Ջավախքը գրավիչ դարձնեն, որ վրացիները կամ թուրք-մեսխեթցինե՞րր վերաբնակեցվեն հայկական գյուղերում:

-Ոչ, բայց հնչեցնելով ոչ մի արդյունքի չենք հասնի:

-Այսինքն` լռե՞ն, չհնչեցնե՞ն:

-Ոչ թե լռենք, այլ գործենք: Քանի տարի է հնչեցնում ենք, ի՞նչ արդյունքի ենք հասել: Հիմա մենք կարող ենք ամեն օր հանրահավաքներ կազմակերպել և հնչեցնել, բայց ես համոզված եմ, որ մեզ ոչ ոք չի օգնի: Այսօր ոչ ոք մեր խնդիրներին տեր չի կանգնի, մենք պետք է տեր կանգնենք մեր խնդիրներին: Դուք չունեք անձնական միջոցներ, գտեք այնպիսի մարդկանց, որոնք կարող են օգնել:

-Չբարձրացնե՞ն, օրինակ, հայոց լեզուն տարածաշրջանային լեզվի կարգավիճակ տրամադրելու հարցը:

-Իսկ ի՞նչ են արել այդ հարցի լուծման համար:

-Իսկ Դուք ի՞նչ եք առաջարկում:

-Ես այդ հարցը շատ եմ բարձրացրել իմ հանդիպումների ժամանակ, պարզապես ես այդ հարցի լուծումը չեմ տեսնում հիմա, որովհետև Վրաստանը նոր ձևավորվող պետություն է, ներքին շատ խնդիրներ ունի, բազմազգ պետություն է: Վերջին 4-5 տարվա ընթացքում երևի ԿԳ նախարարներից մի 20-ը փոփոխվել են: Մինչև մեկի հետ մի բան պայմանավորվում ես, ինչ-որ համաձայնության ես գալիս, հանում են աշխատանքից, հետո մյուսն է գալիս և այդպես շարունակ: Վրաստանը դեռ կայուն պետություն չէ: Արևմտյան մոդելը բերել են ու էքսպերիմենտ են անցկացնում: Ես համոզված եմ, որ ժամանակի ընթացքում այս խնդիրը կլուծվի: Ամեն ինչ պետք է լինի մարդու իրավունքների միջազգային ակտերին համապատասխան:

-Պրն Սանոսյան, վրացերեն լեզվի չիմացությունը հայերի համար խոչընդոտ է որևէ կառույցում աշխատանք գտնելու գործում, ըստ Ձեզ` դա խնդիր չէ՞:

-Նույն հայը, որն ապրում է Ամերիկայում և չգիտի անգլերեն, նրան գործ կտա՞ն, կամ Ռուսաստանում, եթե չգտի ռուսերեն: Բայց այսօր Ջավախքի բոլոր իշխանավորները հայ ազգի ներկայացուցիչներ են, մի հոգի կա վրացի կամ երկու: Վրացերեն շատ թե քիչ գիտեն, բայց բոլոր օղակներում պաշտոնները զբաղեցնում են հայերը:

-Ըստ «Ա-ինֆո»-ի տվյալների` ուժային կառույցներում վրացիների քանակն արդեն 60 տոկոս է կազմում:

-Ոչ, ուղղակի վրացերեն իմացող հայեր են: Եթե մենք այնտեղ վրացերեն լեզուն իմանայինք, դա մեծ առավելություն կլիներ: Ու ես վստահ եմ, եթե հայերը վրացերեն լեզվին տիրապետեն, ամենաբարձր պաշտոնները կզբաղեցնեն:

-Վրաստանում հայերը ընդհանուր բնակչության 15 տոկոսն են կազմում, բայց շատ քիչ թվով պատգամավորներ ունեն խորհրդարանում:

-Որովհետև վրացերեն չգիտեն, չեն սովորել:

-Թբիլիսիիում ապրող հայերը վրացերեն չգիտե՞ն, որ չեն կարողանում պաշտոններ զբաղեցնել:

-Իհարկե, գիտեն:

-Այսինքն` Դուք խոստովանեցիք, որ վրացերեն իմացող հայերը ևս պաշտոններ չեն կարող զբաղեցնել: Դա վրացիների վարած քաղաքականության արդյունք չէ՞:

-Վրաստանում միշտ եղել է նման քաղաքականությունը, որը եկել է Ստալինից: Միշտ, եթե հայերին աշխատանքի են ընդունել, ազգանունը փոխել են: Այսօր մենք Վրաստանում ունենք միլիոնից ավելի ծպտյալ հայեր` Կախեթի շրջանում, Թբիլիսիում:

-Ըստ Ձեզ` ի՞նչ անելիքներ ունեն Հայաստանն ու Վրաստանը Ջավախքում:

-Ես հատուկ հարցերի թղթապանակ եմ կազմել, որպեսզի մեր հայ պատգամավորները ներկայացնեն Վրաստանի կառավարությանը, բյուջեի մեջ առաջարկություններ անեն: Դա իրենց փոխարեն ես եմ անում` սոցիալ-տնտեսական առաջարկներ: Այսօր, քանի դեռ մենք վրացիների հետ լարվածություն չունենք, մենք չպետք է լարենք իրավիճակը ինչ-ինչ մեկնաբանություններով: Մենք պետք է զգուշավոր լինենք այդ հարաբերությունների հարցում: