Հարցազրույց Ջավախքում գործող «Ա-ինֆո» լրատվական գործակալության հիմնադիր տնօրեն, պատմական գիտությունների թեկնածու Խաչատուր Ստեփանյանի և ներկայիս խմբագիր Արտակ Գաբրիելյանի հետ Ե՞րբ և ինչպե՞ս հիմնադրվեց «Ա-ինֆո» գործակալությունը: Խ.Ստեփանյան -«Ա-ինֆո» լրատվական գործակալությունը հիմնադրվել է 2002 թ. հունվարին, նախապես գրանցված «Ա-ԻՆՖՈ» միության կողմից: Փոքրիկ բնակարան վարձեցինք, առաջին անհրաժեշտության միջոցները` համակարգիչ և այլն տեղադրեցինք և սկսեցինք աշխատել: Այն ժամանակ Ջավախքում դեռ ինտերնետ չկար: Լուրերը գրում էինք ու հեռախոսով հաղորդում կամ ֆաքսերով ուղարկում լրատվամիջոցներին: Ինտերնետի հասանելիությունից հետո, բացի նրանից, որ լուրերը տեղադրում էինք մեր կայքէջում, առանց խտրականության տարածում էինք նաև տարբեր լրատվամիջոցների: 2002-2003թ-ին «Ա-ինֆո»-ի հետ համագործակցության առաջարկ ներկայացրեց  «Ֆրանս-պրես» լրատվական գործակալությունը: Լուրերը պարբերաբար փոխանցել ենք նաև «Ռոյթերս» գործակալությանը, որը, մեզ հղում անելով, նույնպես տարածել է այդ ինֆորմացիան: Ինչ նպատակով ու առաքելությամբ ստեղծվեց «Ա-ինֆո» գործակալությունը: Խ.Ստեփանյան -Խնդիրը եղել է Ջավախքի վերաբերյալ անաչառ, առանց մեկնաբանությունների լրատվության տարածումը: «Ա-ինֆո»-ն այս ոլորտում առաջին լրատվական գործակալությունն էր: Փորձ ենք արել առավել համապարփակ ձևով լրատվություն տարածել  Ջավախքի մասին, որովհետև մինչ այդ Ջավախքի մասին լրատվությունը տարածվում էր մեկ-երկու անգամ երկրամաս այցելած լրագրողների հոդվածների տեսքով կամ պաշտոնական կտրվածքով: Լրատվական գործակալությունը ստեղծելով` որդեգրեցինք  այն սկզբունքը, որ լրատվությունը տարածելու ենք առանց մեկնաբանությունների, չնայած որոշ իրադարձությունների վերաբերյալ որոշ գործիչների, մասնագետների մեկնաբանությունները, բնականաբանաբար, առանց մեր մեկնաբանությունների ևս հաղորդել ենք: Որդեգրվեցին մի քանի ուղղություններ. պետք է աշխատեինք անդրադառնալ քաղաքական, տնտեսական, կրթամշակութային իրավիճակներին, պատմությանը և այլն, որոնք հետագայում իրենց տեղն ունեցան «Ա-ինֆո»-ի կայքէջում: Կարողացե՞լ է, արդյոք, «Ա-ինֆո»-ն  իրականացնել այն նպատակները, որոնք ի սկզբանե դրվել էին գործակալության գործունեության հիքմում: Խ.Ստեփանյան -Հենց սկզբում նպատակ էր դրված Ջավախքի խնդիրները ներկայացնել միջազգային հասարակությանը և այդ առումով, պետք է ասել, որ հաջողվեց: 2002-2003թթ.-ին աշխարհի շահագրգիռ հասարակությունը Ջավախքի մասին տեղեկացան նախևառաջ «Ա-ինֆո»-ի տարածած լրատվության միջոցով: Ջավախքի հարցի միջազգայնացման հարցում «Ա-ինֆո»-ն լուրջ դերակատարություն է ունեցել: Պետք է նշել, որ ֆինանսական խնդիրների չլուծվելու պատճառով կայքէջն այսօր նորմալ չի գործում, բայց ժամանակին այն լուրջ փորձաքննության էր ենթարկվել և Թբիլիսիում, և Երևանում մի շարք համապատասխան սեմինարների և քննարկումների, կայքէջերի ներկայացումների ժամանակ: Միջազգային կազմակերպությունների կողմից իրականացվող  մամուլի, էլեկտրոնային լրատվամիջոցների քննարկումների ժամանակ բավականին բարձր գնահատականի է արժանացել, օրինակ` Շոտլանդացի հայտնի լրագրողի` Գարի Քուինի կողմից: Լրատվամիջոցների կովկասյան ինստիտուտի  նախաձեռնությամբ Թբիլիսիում ներկայացվող կայքէջերի մեջ ամենաբարձր գնահատվեց «Ա-ինֆո»-ն թե’ կառուցվածքի, թե’ նյութերի առումով: Ադրբեջանցի լրագրող և իրավապաշտպան Հյուգուգ Սալմանովը բողոքեց, թե այս կայքէջը հետին նպատակներ է հետապնդում, և վաղ թե ուշ Ջավախքը երկրորդ Ղարաբաղ են դարձնելու: Ի պատիվ վրացիների ասեմ, որ Թբիլիսիի պետհամալսարանի դասախոսներից մեկը պաշտպանեց մեզ և ասաց, որ հայերի ու վրացիների խնդիրներով ադրբեջանցիները թող չզբաղվեն: Ա. Գաբրիելյան -Ճիշտ է, այն ժամանակ տարածաշրջանում ինտերնետ չկար, տեղի բնակչությունը չէր կարող օգտվել, բայց այդ լուրերը աշխարհի հանրության համար է, այլ ոչ թե ջավախքցիների, որպեսզի աշխարհն իմանա, թե ինչ է կատարվում Ջավախքում, ջավախքցին գիտե այդ անցուդարձի մասին: Սակայն կարող եմ ուրախությամբ նշել, որ շուտով թվայնացված տարբերակով Ջավախքի ցանկացած գյուղում էլ հնարավոր կլինի ինտերնետ ունենալ: Հայտնի է, որ հայկական և վրացական լրատվամիջոցների տեսակետները տարբեր են Ջավախքի հիմնախնդիրների շուրջ: Համագործակցե՞լ եք, արդյոք, վրացական լրատվամիջոցների հետ և ուղարկե՞լ եք ձեր նյութերը նրանց ևս, որպեսզի Ջավախքի հիմնախնդիրների օբյեկտիվ պատկերը կարողանայիք նաև նրանց ներկայացնել: Եվ չեք կարծու՞մ, որ առավել կարևոր էր նրանց հետ համագործակցությունը: Խ. Ստեփանյան -Ջավախք-Թբիլիսի կապը ընդհանրապես և բոլոր առումներով թույլ էր, մինչև հիմա էլ ուզում են ստիպողաբար կապել, բայց չի ստացվում: Այդ մեկուսացումը հատկապես նկատելի է մամուլի ոլորտում: Որոշ լրատվամիջոցների հետ սեմինարների, կոնֆերանսների ժամանակ կապ հաստատեցինք, հնարավոր եղավ նաև մեր լրատվությունը նրանց փոխանցել: Պարզապես նախապես հրաժարվում էին, քանի որ այդ ինֆորմացիան վրացական չէր, վրացական աղբյուրից չէր սնվում, բնականաբար իրենց համար հիմք չէր կարող ծառայել: Բայց շատ աչքի ընկնող լրատվամիջոցներ, օրինակ` «Ռուսթավի-2», «Իմեդի»  հեռուստաընկերություններին և «Ջորջիան-թայմս» պարբերականին ուղարկում էինք: Մենք ուղարկում էինք անգլերեն և ռուսերեն տարբերակները: Նրանք շատ հազվադեպ էին օգտագործում մեր լուրերը: Ամեն դեպքում, այդ մշտական կապը չկայացավ, որը թե մեր մեղքով էր, թե վրացիների: Մեր մեղքով էր այնքանով, որ լրատվությունը վրացերեն չէինք կարողանում մատուցել, վրացիների մեղքով էր, որովհետև նրանք նախապես ժխտում էին ջավախքյան հայկական ամեն ինչը, այդ թվում նաև Ջավախքից դուրս եկած լրատվությունը: 2005թ-ին փորձեցինք կայքը նաև վրացերեն թողարկել, սակայն վրացերեն մասնագետ էր պետք, որին էլ պետք էր վճարել: Մի քանի վրացական կազմակերպությունների առաջարկեցինք ֆինանսավորել վրացական էջը, մերժեցին: Ա. Գաբրիելյան -Ոչ, վրացական լրատվամիջոցների հետ հիմա էլ չենք համագործակցում, որովհետև նրանք աղավաղում են ինֆորմացիան, ու նաև մենք  միայն հայերեն տարբերակ ունենք: Մասնագետներ չունենալը նույնպես խնդիր է: Խնդիրը միայն թարգմանիչները չեն, մենք չունենք վրացերեն լեզվով գրող լրագրողներ, որոնք վրացական պաշտոնյաների հետ պետք է հարաբերվեն: Իսկ մենք գրեթե նրանց հետ շփումներ չունենք լեզուն չիմանալու պատճառով: Վրացիներն էլ կարգին ռուսերեն չգիտեն: Ավելի լավ կլիներ, որպեսզի լուրերը գրվեին վրացերեն, հետո թարգմանվեին հայերեն: Ես չեմ էլ կարծում, որ կարելի կլինի գտնել վրացերենի թարգմանիչներ, եղածներն էլ երևի աշխատավարձի սակավության պատճառով չհամաձայնվեն աշխատեն: Նախ` պետք է ունենանք համապատասխան լրատվական դաշտ, կարողանանք նավարար ինֆորմացիա ապահովել, որ մասնագետ գտնենք այդ լուրերը թարգմանեն: Պրն Ստեփանյան, Դուք տնօրինել և խմբագրել եք «Ա-ինֆո»-ն մինչև 2006թ-ը: Ինչպե՞ս էր ֆինանսավորվում այդ շրջանում գործակալությունը: Խ. Ստեփանյան -Ֆինանսավորվել է բարեգործների միջոցով: Ցավոք, հիմա ֆինանսների անբավարարությունը մեծապես անդրադառնում է գործակալության լիարժեք աշխատանքի վրա: Քանի՞ աշխատակից ունի գործակալությունն այժմ, ունե՞ք թղթակիցներ հայաբնակ բոլոր շրջաններում: Ա. Գաբրիելյան -Ֆինանսների անբավարարության պատճառով հիմա աշխատակազմը շատ փոքր է, ժամանակին ավելի մեծ է եղել: -Չե՞ք փորձել բիզնեսի անկյունից դիտարկել գործակալությունը և կոմերցիոն կանոններով աշխատել, օրինակ, կամ փոխանակվել լուրերով, կամ վաճառել լուրերը տարբեր լրատվամիջոցների, կամ գովազդներ տեղադրել հենց կայքում: Ա. Գաբրիելյան -Չենք փորձել, նույնիսկ մտքով չի անցել: Պետք է փորձենք, որ իմանանք, թե ինչպես կաշխատի: Իսկ գովազդներ ո՞վ կտա, չկան, ու՞մ է հետաքրքիր: Երկու հյուրանոց կա, դրանց մասին տեղյակ են: Եթե, օրինակ, կարծախցին հնարավորություն ունենա մտնել և կարդալ կայքը, իմաստ կունենար տեղադրել բենզալցակայանի գովազդը, բայց քանի դեռ նման հնարավորություն չկա, գովազդն էլ իմաստ չունի: Երբ ինտերնետը զարգանա, թվային հեռախոսագծերը հաստատվեն, այդ ժամանակ կբարելավվի նաև ինտերնետը և կմեծանան հնարավորությունները: Եղած ինտերնետից օգտվում են միայն քաղաքի բնակիչը, գյուղացիները ոչ ժամանակ ունեն, ոչ հետաքրքրություն, ոչ էլ կօգտվեն առաջիկա 10 տարիների ընթացքում: Գրագետ խավը դուրս է գնում և չի վերադառնում, այստեղ պետք  է գրագետ մասա, մարդուն թերթ ես տալիս, ասում է` մի հատ ել տուր, որ պանիր փաթաթեմ: «Ա-ինֆո»-ի կայացման համար ավելի շատ անհրաժեշտ են ֆինանսնե՞ր, թե մասնագետներ: Ա.Գաբրիելյան -Ֆինանսական միջոցների առկայության դեպքում հնարավոր է նաև մասնագետներ գտնվեն: Ի՞նչ հիմնական ոլորտների, ուղղությունների և թեմաների է անդրադառնում գործակալությունը: Արդյոք, կարողանու՞մ եք արծարծել ջավախքցիներին հուզող բոլոր խնդիրներն ու հարցերը: Ա.Գաբրիելյան -Մենք անդրադառնում ենք ցանկացած` թե քաղաքական, թե սոցիալ-տնտեսական, թե մշակութային, թե ազգային հարցերին: «Ա-ինֆոն» ստեղծվել է ջավախքցիներին հուզող բոլոր խնդրիներն արծարծելու համար: «Ա-ինֆո»-ն ջավախքյան վերջին շրջանի իրադարձություններին, մասնավորապես հայ ակտիվիստների ձերբակալություններին, որքա՞ն օբյեկտիվորեն կարողացավ տեղեկություններ տարածել, և սպառի՞չ էին ,արդյոք, այդ տեղեկությունները: Խ. Ստեփանյան -«Ա-ինֆո»-ն որոշ ինֆորմացիա հաղոդդեց, ակտիվությունը քիչ էր, քանի որ ինֆորմացիան էլ էր քիչ: Հանուն աղմուկ բարձրացնելու պետք չէ աղմուկ բարձրացնել: Վրացական իշխանությունների կամ թեկուզ տեղական պետական կառույցների կողմից եղե՞լ են «Ա-ինֆո»-ի վրա ճնշում գործադրելու փորձեր: Խ. Ստեփանյան -Հետաքրքիրն այն է, որ 2002-2003թթ. և 2008-2009թթ.-ը բոլորովին տարբեր են իրավիճակների առումով: 2002թ-ին Ախալքալաքում «Ուրալ» մակնիշի մեքենայով վրացի զինվորներ էին եկել իրենց հրամանատարի հետ` հեռախոսի, թե ռադիոկապի ալեհավաք տեղադրելու: Մի քանի հոգով անզեն, կարելի է ասել, հարձակվեցինք նրանց վրա, թե ովքեր են, ինչ են անում այստեղ: Իրավիճակն այն ժամանակ ուրիշ էր. թե’ մեր ոգին, թե’ նրանց վախվորածությունը: Հրամանատարը վախեցած մեզ բացատրում է, որ իրենք մեր դեմ ոչինչ չունեն. «Աստծո սիրուն, սա ձեր հողն է,  բան չունենք ասելու», ասում էին նրանք: Այժմ ամբողջովին հակառակն է: Ես ոչ թե այժմյան գործիչներին եմ մեղադրում, այլ իրավիճակը բոլորովին փոխվել է: Ա. Գաբրիելյան -Չէ, ոչ մի ճնշում: Մենք ճշգրիտ ինֆորմացիա ենք տալիս, ինչու պիտի մեզ ճնշեն կամ փակեն: Պրն Ստեփանյան, ինչպե՞ս կբնութագրեք Ջավախքի լրատվական դաշտը Ձեր գործունեության շրջանում և այսօր: Խոսքի և մամուլի ազատություն հասկացությունը գործուն է Ջավախքի համար: Խ. Ստեփանյան -Այն ժամանակ տեխնիկապես ավելի ծանր էր իրավիճակը, քանի որ ինտերնետ չկար: Հիմա նույնիսկ Ախալքալաքի շրջանի հեռավոր գյուղերում կարելի է ինտերնետ ունենալ: Բայց Շեվարդնաձեի ժամանակ Վրաստանում մամուլի լուրջ ազատություն գոյություն ուներ, որը խոստովանում են թե’ ընդդիմադիր դաշտը, թե’ իշխանամետ ուժերը, և թե’ հայաստանյան գործիչները: Այդ տարիներին «փառք էին տալիս» Վրաստանի մամուլի ազատությանը` համեմատած Հայաստանի հետ: Հիմա էլ տեխնիկական հնարավորությունները շատ են, բայց կա ճնշում լրագրողների վրա: Հիմա վրացական իշխանությունները ոչ մի միջոցի առջև կանգ չեն առնում Ջավախքում ազատ մամուլը լռեցնելու,ազատ արտահայտվելու ի վերուստ տրված իրավունքը սահմանափակելու ուղղությամբ: Այսօր Ջավախքը կարողացե՞լ է դուրս գալ տեղեկատվական փակուղուց և բավարարվա՞ծ է ջավախքցին իր ունեցած և ստացած տեղեկատվությամբ: Խ. Ստեփանյան -Այս հարցին երկու մոտեցմամբ կարելի է նայել. առաջինը` Ջավախքում, այնուամենայնիվ, տեղեկատվության պակաս է զգացվում, թերթերն են քիչ, տեղական հեռուստահաղորդումներ չկան, այսինքն` Ջավախքում տեղեկացվածության խնդիր կա տեղի բնակչության համար: Երկրորդ մոտեցմամբ` Ջավախքի մասին դրսում արդեն բավականին տեղյակ են ու խոսում են: Ինձ թվում է, որ ինֆորմացիան, թեկուզ երբեմն դիլետանտության մակարդակով, դրսին հասնում է: Ուրիշ հարց է, որ կարելի է համակարգել և պետական մոտեցումով ուղղորդել, որ ինֆորմացիայի տարածումը սոսկ ինֆորմացիայի տարածում չլինի, այլ ինչ-որ քաղաքականություն հետապնդի: Կազմակերպելու խնդիր եմ տեսնում այստեղ: Ա. Գաբրիելյան -Այո, Ջավախքում և դրսում Ջավախքի վերաբերյալ դեռևս տեղեկատվության պակաս զգացվում է, և այս առումով անելիքներ շատ կան: Ապագայում ուզում ենք նորմալ աշխատացնել, մի քիչ բարելավել գործակալությունը: Քանի դեռ վերոնշյալ խնդիրները կան և չեն լուծվել, «Ա-ինֆո»-ն չի կարող զարգանալ: