Հարցազրույց Ֆլորենցիայում բնակվող քանդակագործ Վիգեն Ավետիսի հետ

-Տեխնոլոգիաների առաջընթացը մարտահրավեր համարո՞ւմ եք արվեստին:

-Տեխնելոգիաները բոլորիս ստիպեցին մտնել արդի ժամանակի մեջ, այսինքն՝ մտքով ճանապարհորդությունը պակասեց, որովհետև այսօրվա հարցերը, խնդիրները զբաղեցրեցին մարդու ամբողջ հոգևոր դաշտը: Մարդկանց ստիպեցին մտնել գորշ իրականության մեջ:

-Դա միտումնավո՞ր է արվում, թե՞ բնականոն ընթացք է:

-Միտումնավոր է արվում, քանի որ շատ վաղուց տեխնոլոգիաները մարդուց առաջ են անցել: Մարդը հիմարացել է: Հիմա տեխնոլոգիաներն ավելի խելացի են, քան մարդը, թեև հակառակը պետք է լիներ: Մարդն իր հետևից պետք է տաներ տեխնոլոգիաները: Մարդը ստիպված է վստահել տեխնոլոգիաներին:

-Այդ դեպքում արվեստի ուղերձը փոխվո՞ւմ է: Ի՞նչ ասելիք ունի արվեստն այսօր:

-Արվեստի ազդեցությունը մարդու վրա գնալով թուլանում է: Մարդիկ գնալով հեռանում են գեղեցիկից: Մի կողմից` գեղեցիկը դառնում է բոլորի համար, մյուս կողմից՝ կորցնում է իր անհատականությունը: Պատկերացրեք, մարդու գեղեցկությունն անհատական չլիներ: Օրինակ` եթե ասում ենք վարդ, չի նշանակում, որ բոլորը վարդերը միանման են: Ո՛չ, դրանցից ամեն մեկն ունի իր գույնը, ձևը, չափը, բայց այսօր վարդերը դարձրել են նույնատեսակ, նույնահոտ բոլորի համար, և նույնիսկ չեն էլ փնտրում վարդերի տարբերությունը: Հայաստանում հայտնվեցին հոլանդական վարդեր, որոնք մեկը մյուսից ոչնչով չեն տարբերվում. գենետիկորեն կառուցված, երկարակյաց, անհոտ ինչ-որ բույսեր են, բայց իրենք շատ քիչ կապ ունեն իսկական վարդերի հետ: Հիշո՞ւմ եք, հայկական վարդերը, որոնք կարճ կյանք ունեին, բայց ունեին հոտ, տեսք և անհատականություն:

-Այս փոփոխություններից որպես արվեստագետ ի՞նչ եք զգում:

-Ցավոք, արդեն վաղուց եմ զգում, որ ես վերջին մոհիկաններից եմ արվեստում միայն այն հանգամանքով, որ այն դպրոցը՝ արվեստի դպրոցը, որ անցել էի, արդեն չկա, վերացել է, և շարունակողներն ավելի շատ փող աշխատելու հետևից են ընկնում, քան իրենց արվեստը փոխանցելու: Այո, ես կարող եմ ասել, որ արվեստն իր ներկայությունը զիջում է տեխնոլոգիաներին: Այստեղ, իհարկե, եկեղեցու թուլությունն էլ եմ տեսնում: Հոգևոր արժեքների պահապանն առաջին հերթին եկեղեցին է: Մարդկային արժեքները ձևափոխվում են տեխնոլոգիական արժեքներով: Դա ցավալի գործընթաց է:

-Օրինակ` ինքներդ ի՞նչ խնդիր եք դնում Ձեր առջև: Ի՞նչ պիտի անի արվեստագետը ստեղծված իրավիճակում:

-Արվեստագետը միայնակ ոչինչ չի կարող անել: Նրան պետք է հավատան, վստահեն, և ինքը կարողանա իր տաղանդը ներդնել այն մարդկանց, այն ուժերի համար, որոնք վստահում են իրեն: Տեսեք, եկեղեցին հավատաց և վստահեց Միքելանջելոյին, և նրա տաղանդները հազարապատկվեցին: Նա ավելին տվեց եկեղեցուն, և եկեղեցու միջոցով՝ մարդկությանը: Հակառակ դեպքում, արվեստագետը կա՛մ պետք է հրաժարվի արվեստից, կա՛մ երկրորդ քայլը, որը հուսահատ քայլ է, ֆիզիկական ինքնասպանությունն է: Եթե ասելիք ունես, և քո ասելիքի կարիքը ոչ մեկը չունի, այսինքն՝ քո արվեստը մեռնում է, նշանակում է՝ դու էլ ես մեռնում՝ թե՛ մարմնապես, թե՛ հոգեպես:

-Արվեստի պատմության ո՞ր ժամանակահատվածի հետ կհամեմատեք այսօրը:

-Համեմատում եմ Սոդոմ և Գոմոր քաղաքակրթության վերացման հետ: Կորել է և՛ բարեկեցության, և՛ մարդ կոչվելու իմաստը: Մի ժամանակ մարդ կոչվում էին համամարդկային արժեքներ ունեցող անհատները: Հիմա մարդ կոչվում են, ասենք, հարուստ և շատ հարուստ ֆինանսներ ունեցող ինչ-որ անհատներ, իսկ թե նրանք ինչ ճանապարհով են հարստացել, դա արդեն երկրորդական է, չնայած ամենակարևորն այն է, թե ինչ ճանապարհով ես դու հարստացել:

-Մեր զրույցներից մեկում ասել էիք, որ արվեստագետն առաջ է ընկնում ժամանակից, որ տեղեկությունը ստանում է տիեզերքից: Հիմա խզվե՞լ է այդ կապը:

-4 ամիս է՝ Հայաստանում եմ: Միգուցե ինձ մոտ էլ որոշակի փոփոխություններ են կատարվել: Հայաստանում ամեն ինչն անիմաստացնելու միտում կա: Իտալիայում էլ շատ բարդ է խոսքը տեղ հասցնել, ինչ-որ նորություն ասել, բայց, այնուամենայնիվ, այնտեղ նկատելի է, որ ուշադրություն, գոնե հարգանք կա այն նվիրյալների հանդեպ, ովքեր արժեքներ են ստեղծում: Հայաստանում, ինչպես քաղաքական դաշտն, այնպես էլ մշակութային դաշտն է օկուպացված նրանց կողմից, ովքեր տնտեսական և քաղաքական դաշտն են օկուպացրել: Հետևաբար, երբ արվեստագետն ուզում է ստեղծագործել, նրանց թվում է, թե դա իրենց դեմ է: Ամեն մի ստեղծագործող նշաձողն ինչ-որ չափով բարձրացնում է, իսկ այդ գործընթացը ոչ ոք չի ուզում տեսնել, քանի որ նրանք իրենց զգում են ավելի ցածր: Նրանք վախենում են իրենց իրական դեմքից: Իսկ արվեստագետն ո՞վ է: Նա այն ծաղրածուի նման է, որը թագավորին իր իրական դեմքն է ցույց տալիս: Իսկ եթե չես ուզում տեսնել քո իրական դեմքը, ապա պետք է կա՛մ ոչնչացնես, կա՛մ անուշադրության մատնես այն աշխատանքը, որ տանում են քեզ համար:

Նման դեպքում հնարավոր չէ ստեղծագործել: Օկուպանտները հիմնականում լինում են թշնամիները, իսկ ինչպե՞ս կարող է թշնամին ցանկանա, որ դու բարգավաճես: Իրեն պետք է, որ դու կախման մեջ լինես իրենցից: Ձգտումը և մոտեցումն արվեստին դարձրել են ուղղակի զբաղմունք, որ նստեն հեռուստացույցի առջև և դիտեն ինչ-որ դրամա:

Եթե մշակութային արժեքները ցածրանում են, այստեղ վերաբերմունքը մեկն է՝ թշնամական վերաբերմունք սեփական ժողովրդի հանդեպ: Եթե, օրինակ մշակութային արժեք համարվող Ծածկած շուկան գրավում են մշակույթի նախարարությունից, և ինչ-որ մեկի կամքով ձևափոխվում է, նման իրավիճակում բարձր արժեք գոյություն ունենալ չի կարող:

-Լավ, շուտով Դուք կգնաք Հայաստանից, իսկ ի՞նչ պետք է անեն այստեղ գտնվող արվեստագետները:

-4 ամիս ապրեցի Հայաստանում, ինչ-որ ձևով ցանկանում էի օգտակար լինել հոգևոր ազատագրմանը, գոնե զրուցեի այն մարդկանց հետ, որոնք այսօր իրենց ձեռքում են պահում հանրապետության լծակները:

-Փորձ արեցի՞ք:

-Այո, իհարկե, փորձ արեցի, եռագույն դրոշակ էլ վերցրեցի և Երևանի կենտրոնով քայլեցի դեպի Ծածկած շուկա: Տարօրինակն այն էր, որ ինձ չմիացան նույնիսկ երիտասարդ ստեղծագործողները, ուսանողները: Այնքան օրինաչափ է դարձել մշակութային արժեքներ ոչնչացնելը, մշակույթ բռնաբարելը և՛ երաժշտության, և՛ ճարտարապետության, և՛ քաղաքաշինության մեջ, և՛ դատական համակարգում, և այն դեմքերը, որոնց աչքերում չարություն կա, որոնք ոչ հայերեն խոսել գիտեն, ոչ հայերեն մտածել գիտեն, ոչ հայկական աչքեր ունեն: Զարմանում եմ, թե որտեղից են գտնում այդքան ոչ հայեր: Իրականությունն այսպիսին է:

-Հայաստանից գնացիք 1993 թ.: Ծանր տարիներ էին մեզ համար: Ի՞նչ է փոխվել այսօր:

-Այդ ժամանակ կային հայրենասերներ, որոնց ներկայությունը հույս էր տալիս, որ  ցուրտ ու մութ տարիներից մի օր դուրս կգանք: Այսօր ցուրտ ու մութ տարիներ չկան, գեղեցիկ մեքենաներ կան փողոցներում, ասֆալտապատումներ և այլն, բայց հայրենասերներ չկան՝ մարդիկ, որոնց համար ամենաթանկը հայրենիքն է, իսկ նմաններին կա՛մ ծաղրում են, կա՛մ հեռացնում հայրենիքից: Ուզում եմ նշել վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի խոսքերը, որ պատահաբար արտահայտել էր, որ նման հայերը մնում են Հայաստանում, որ ի՞նչ անեն, որ հեղափոխություն անե՞ն:  Եվ Տիգրան Սարգսյանի՝ տարիներ առաջ արած իրոնիան կարելի է ասել, որ այսօր արդեն իրականություն է դառնում: Ես շնորհավորում եմ Տիգրան Սարգսյանին:

-Եվ ի՞նչ է կատարվում:

-Փոփոխության գաղտնիքներն օրեցօր բացվում են, հենց Տիգրան Սարգսյանի արտահայտած եվրոպական արժեքները, որոնց վրա ապագա էր ուզում կառուցել: Հենց նույն այդ արժեքներին դավաճանեցին իրենք: Այսօր ես միայն դավաճանություն եմ տեսնում, դավաճանություն սեփական մտքերին: Ես չեմ ասում եվրոպական արժեքներ, դա ասում է կառավարությունը: Մի օրում կարելի՞ է փոխել մի ողջ գործընթաց: Սերժ Սարգսյանի այցով կարելի՞ է փոխել մի ողջ գործընթաց: Ո՞նց կարող են մեզ լուրջ ընդունել, եթե նրանք մի օրվա ընթացքում կարող են փոխել տարիներ շարունակ տարած քաղաքականությունը:

-Վերջին տարիների հարցազրույցներում երբևէ հոռետեսություն չի եղել Ձեր մտքերում: Այսօր նկատելի է, որ լավատեսությունը բացակայում է: Հիասթափվե՞լ եք:

-Դավաճանությունները շատ-շատ են: Եթե 10 տարի առաջ նման հայտարարություն արվեր՝ Մաքսային միություն, Ռուսաստանի գերակայություն Հայաստանի վրա, երկրորդ օրը հեղափոխություն կսկսվեր Հայաստանում, այսօր Սերժ Սարգսյանը գնում է Մոսկվա, համաձայնագրեր է կնքում, և ոչ ոք չի արձագանքում դրան կամ մի քանի ձևական արձագանքներ են լինում ընդդիմություն կոչվող անհատների կողմից, և այդ սենսացիոն արարքները (չեմ ուզում որակավորել, թե ինչպիսի արարքներ են) մարդկանց մոտ չեն առաջացնում ո՛չ բողոք, ո՛չ անհամաձայնություն: Մարդիկ իրենց երկրում զգում են անտեսված: Նրանց կարծիքը ոչ մեկին չի հետաքրքրում. այնպես, ինչպես Սամվել Ալեքսանյանին չի հետաքրքրում մշակույթի նախարարության կարծիքը: Երևի պետք  է փակել մշակույթի նախարարությունը, եթե նրա կարծիքն անտեսվում է, քաղաքապետարանը, եթե նրա կարծիքն անտեսվում է, մարդիկ էլ ինքնըստինքյան գնում են Հայաստանից, որովհետև անտեսված են, և կմնան «Երևան Սիթի»-ները: Ես առաջարկում եմ նույնիսկ Օպերայի շենքը «Երևան Սիթի» դարձնել: Երևան քաղաքին ինչո՞ւ է պետք Օպերայի շենքը, եթե մշակույթի նախարարություն գոյություն չունի: Այս իրավիճակում եթե հայերին չեն հարցնում՝ ուզում եք մտնել Եվրոպա՞, թե՞ Մաքսային միություն, որը գոյություն չունի: Դա այն հարցն է, որ ոչ ոք իրավունք չունի նման քայլի գնալ առանց ժողվորդի կարծիքն իմանալու: Դա պետք է  լինի հանրաքվեի միջոցով, քանի որ դա զիջում է: Լավ, թե վատ զիջում է, ուրիշ խնդիր է, բայց ամեն դեպքում ինքուրույնության, ինքնավարության զիջում է: Եվ արհամարհել սեփական ժողովրդին, պահել Օպերան, արհամարհված ժողովուրդը գնա Օպերա, որ ի՞նչ անի:

-Հետաքրքիր է, մենք խոսում էինք արվեստից և աննկատ հասանք սոցիալ-քաղաքական խնդիրներին:

-Արվեստն առանձին չի լինում: Արվեստը ծնվում է ինչ-որ բանի համար: Արվեստն ինքնանպատակ չէ: Արվեստը քո կենցաղի մի մասն է, այսինքն՝ դու ապրում ես արվեստով, այսինքն՝ գեղեցիկով, թե՞ իր բացակայությունը ոչինչ չի փոխում քո կյանքում: Հետևաբար, արվեստը պետք չէ տարանջատել սոցիալականից: Դու չես կարող վատ գործեր անել քո կյանքում, բայց ուրախանաս լավ նորություններով: Եթե հանցագործ ես, քո չափման միավորները դրանք են: Եթե բարի մարդ ես, կարիք ունես քո բարությունը տարածելու, բարու հետ շփվելու:

-Ինչպե՞ս կբնութագրեք Հայաստանում ստեղծված վիճակը:

-Օկուպացիա:

-Ինչո՞ւ այսպես եղավ:

-(Լռում է- հեղ.)

-Դժվար եք խոսում այսօր:

-Որովհետև չեմ ուզում խոստովանել այն, ինչ կա:

Լուս.՝ Վիգեն Ավետիսի ֆեյսբուքյան էջից