Խոստովանում է «ՓՄՁ ներդրումներ» ունիվերսալ վարկային կազմակերպության գործադիր տնօրեն Արթուր Բադալյանը

Ինչո՞ւ որոշվեց ստեղծել «ՓՄՁ ներդրումներ» ՈՒՎԿ-ն, եթե արդեն կար ՓՄՁ ԶԱԿ-ը:

Ճգնաժամի պիկ պահին առեւտրային բանկերը պասիվ վիճակում էին, վարկ չէին տալիս, սպասումների մեջ էին, որ տեսնեին` ինչ միտումներ կլինեն, իսկ տնտեսությունը, հատկապես ՓՄՁ-ները, չէին կարող սպասել ու կարող էին քանդվել: Մենք սկսեցինք վարկավորել, օրինակ ծառայել բանկերի համար, իսկ բանկերը մտածեցին, որ կարող են իրենց հաճախորդներին կորցնել, եւ այդ սառույցը կոտրվեց: Մենք սկսեցինք ֆինանսավորել այն հաճախորդներին ու ծրագրերը, որոնք դժվարություններ ունեին:

Ուրեմն ինչո՞ւ չեն ֆինանսավորվել այն ծրագրերը, որոնց Կառավարության Օպերատիվ շտաբը դրական ընթացք էր տվել:

Կառավարությունը նայել է զուտ ծրագիրը` օգնության, աջակցության հարցը, բայց երբ ծրագրերը մեզ մոտ են եկել, մենք մասնագիտական ուսումնասիրություն ենք իրականացրել, տեսել ենք, որ պետք չէ դրան վարկ տալ: Այսինքն` ընկերության վարկունակությունը ցածր է, ռիսկը` մեծ: Մենք` որպես վարկային կառույց, հնարավորություն ունենք օգտվելու Կենտրոնական բանկի վարկային ռեգիստրից, որտեղ պահպանվում է հաճախորդների վարկարժանությունը: Ենթադրենք` մարդը դիմել ու ճոխ ծրագիր է ներկայացրել, Կառավարությունը տեսել է, որ լավ ծրագիր է, աշխատատեղեր է ստեղծելու, որոշել է օգնել: Բայց երբ մենք հարցում ենք անում վարկային ռեգիստր, տեսնում ենք, որ, ենթադրենք, ունի 2000 դոլարի վարկային պարտք, որը ժամկետանց է արդեն 500 օր: Բայց դիմել է 200 հազար դոլար վարկի համար:

Ինչո՞ւ հենց տեղում` Օպերատիվ շտաբում, չեն որոշում` վարկ տրամադրել կամ մերժել:

Կառավարությունում մասնագետները գնահատում են զուտ բիզնես-ծրագիրը, կա աշխատանքային խումբ, որից հետո` Օպերատիվ շտաբ, որտեղ պակաս մասնագետներ չեն աշխատում: Ընկերությունն իր ծրագիրը ներկայացնում է Օպերատիվ շտաբին, որտեղ գրված է` «սարերը կանաչ ներկեմ, ձորերը` կարմիր, երկինքը` դեղին» եւ այլն: Այնտեղ կարդացող մասնագետն ասում է, որ եթե այս ծրագիրը չֆինանսավորենք, ուրեմն չենք ուզում, որ այս տնտեսությունը զարգանա: Իսկ տեսե՞լ եք մեկին, որ իրեն վատ ներկայացնի: Ֆինանսական ցուցանիշները քննարկվում են, բայց դրանց ճշգրտումը մենք ենք անում:

Տրված վարկերի տոկոսադրույքի միջին ցուցանիշը որքա՞ն է կազմել:

Սահմանել ենք տոկոսադրույք 10-ից սկսած մինչեւ 18%, տրված վարկերի միջինը մոտ 12% է կազմում: 18% չունենք, տրամադրածներից ամենաբարձրը 14% է: 14%-ով շատ փոքր վարկ` 5 մլն դրամ տրամադրել ենք Դիլիջանի մի փոքրիկ հյուրատան, բայց արտադրություններին, մեծ ձեռնարկություններին, այսինքն` կախված բիզնեսի առանձնահատկություններից, ավելի ցածր տոկոսադրույքով ենք տվել:

«Դայկալատ» կաթի վերամշակման ընկերությունը ստացել է վարկ 16 տոկոս դրույքաչափով: Սա մեծ տոկոսադրույք չէ՞ գյուղատնտեսական վարկի համար:

Նայած` ինչի մեջ է դնում: Կաթի վերամշակման համար դա շատ չէ, որովհետեւ մարժան շատ է այնտեղ:

Իսկ որքա՞ն գումար է ՈՒՎԿ-ն արդեն տեղաբաշխել:

Այս պահին պորտֆելը շուրջ 1 մլրդ դրամ է, բայց եղել է ավելին ու մարվել է: Վարկ ունենք, որ ժամկետից շուտ է մարվել, իսկ վարկեր կան, որ ժամանակից շուտ էլ հետ ենք պահանջել: Օրինակ` 100 մլն դրամ Սեւանի «Կատարողական սարքերի գործարանին» էր տրվել: Առաջին վարկառուներից էին, որ մեզ խեղդում էին` «ճգնաժամը խեղդում է, տվեք», բայց այդ գումարը նպատակային չօգտագործեցին: Կառավավարությունը մեզ հնարավորություն է տվել, որ, բացի Օպերատիվ շտաբի նիստերից, մենք ինքնուրույն, որպես վարկային կազմակերպություն` կարողանանք ֆինանսավորում իրականացնել: Ռեսուրսի կեսից շատը մնացել է, պիտի ինչ-որ տեղ ներդրվի: Մեզ եւ առեւտրային բանկերին 7 տոկոսով է բյուջեն գումարը տրամադրել, մեզ մնում է 3-5 տոկոս` զուտ մեր կազմակերպության ծախսերը հոգալու համար: Մենք էլ ենք աշխատանքներ տանում, շրջաններում ենք նայում, որ գտնենք պոտենցիալ վարկառուների, որոնք իսկապես աջակցության կարիք ունեն, որոնց մերժել են առեւտրային բանկերը: Բացի ֆինանսական աջակցությունից` նաեւ խորհրդատվական կամ իրավական աջակցություն ենք ցուցաբերում: Չի կարող աշխատանք լինել, որ թերություն չլինի, բայց թերագնահատելը հասարակության կողմից ճիշտ չէ:

Վերահսկո՞ւմ եք, թե ինչպես են օգտագործվել Կառավարության տրամադրած վարկային միջոցները:

Հայաստանը փոքր երկիր է, լսվում է, թե ուր է գնացել: Բացի դրանից` մոնիտորինգ ենք իրականացնում, ասում ենք` «հարգելիս, ու՞ր է. ասիր` հաստոց եմ առնում, աշխատատեղեր եմ ավելացնում, բայց մարդիկ ասում են` կրճատումներ են եղել»: Ստի ոտը կարճ է: Ըստ մեր պայմանագրի` մենք իրավունք ունենք նպատակային ստուգումներ անել` մեր տված գումարը նպատակին ծառայե՞լ է, թե՞ ոչ: Թույլատրելի սահմաններ կան. 5-10%-ի շեղում կարելի է, ասենք` հաստոցը թանկ կամ էժան լիներ, բայց ակնհայտ է, որ վարկը նպատակին չի ծառայել: Հաջողված ծրագրեր ունենք, օրինակ` «Լիկվոր» դեղագործական ընկերությունը կառուցում է GMP ստանդարտներին համապատասխան գործարան: Ամենամեծ վարկը տրամադրվել է հենց «Լիկվորին», բայց` մաս-մաս: Մի քանի անգամ ստուգել ենք ու տեսել, որ բարեխիղճ ու նպատակային օգտագործվում է վարկը:

Ինչո՞ւ չի վարկավորվել «Թուֆենկյան հոսփիթալիթին»:

«Թուֆենկյան հոսփիթալիթի»-ի հետ համատեղ մի տարի սրտացավ աշխատել ենք: Պիտի հյուրանոց կառուցեին: 2 մլրդ դրամ էր ողջ ծրագիրը, իսկ մեր վերին նիշը 1 մլրդ է: Պայմանավորվեցինք, որ մենք տալիս ենք նրանց 1 մլրդ դրամ, մեկ մլրդ-ի համար էլ միջնորդում ենք առեւտրային բանկերին, որ այնտեղից ստանա: Բանակցեցինք բանկերի հետ, եւ վերջապես իրենց սպասարկող բանկը համաձայնել էր 1 մլրդ դրամ տրամադրել: «Արարատ» բանկը նրանց ունեցածը գրավ վերցրեց, վերջում ֆինանսական տնօրենը եկավ ու ասաց, որ գրավ չունի, ու հրաժարվեց: Քննարկման ընթացքում մենք տեսանք, որ ավելի շատ «Արարատ» բանկը իրեն գայթակղեց: Մեզ ձեռնտու էր դա. եթե «Արարատ» բանկը պորտֆելը մեծացնելու խնդիր ունի, թող տանի մեր հաճախորդին: Ընկերությունն այդքան էլ աջակցության կարիք ունեցող հաճախորդ չէր, ուներ հյուրանոցային ցանցեր, բիզնես, հարուստ բաժնետեր:

Այդ դեպքում ինչո՞ւ էր ընդգրկվել հակաճգնաժամային ծրագրի շրջանակներում:

Դե որ ընկերությունը լավ ծրագիր է ներկայացնում, ինչո՞ւ չներառես:

Կառավարության վարկավորման գործընթացն արդյո՞ք պիտի մրցակից լինի առեւտրային բանկերին, չէ՞ որ այլ առաքելությամբ է ստեղծվել:

Այս վարկային կառույցը ստեղծվել է աջակցություն ցույց տալու համար: Եթե ես հայտարարեմ, որ մենք 12 տոկոսով վարկեր ենք տալիս, մեր ռեսուրսը կսպառվի ընդամենը 10 օրում: Շուկայում մրցակցություն է. ով ցածր տոկոսով է վարկ տալիս, գնում են այնտեղ: Որ հաճախորդին որ առեւտրային բանկը վարկ է տալիս, մենք ուրախ ենք. մեր ռեսուրսները մենք կօգտագործենք ու աջակցություն ցույց կտանք: Մեր նպատակը չէ առեւտրային բանկերից հաճախորդ ներգրավելը, մեր խնդիրը աջակցություն ցույց տալն է:

Իսկ ո՞րն է աջակցությունը, եթե նախ` ճգնաժամն է անցել, երկրորդ“ ետճգնաժամային տարում դուք գրեթե նույն պայմաններն եք առաջարկում:

Օրինակ` «Թուֆենկյան հոսփիթալիթիի» հայտը մենք սկսել ենք քննարկել անցյալ տարվա դեկտեմբերին, երբ վարկային դրամային տոկոսը 17 էր: Մի պահ շուկայում հունիս-հուլիս ամիսներին դրամային տոկոսադրույքը իջավ` հասնելով 13-ի, տեղ-տեղ` նաեւ 12%: Նրանց առաջարկել են 12 տոկոսադրույքով դոլարային վարկ, իսկ մենք առաջարկել էինք դրամով: Ես չեմ կարծում, որ նրանք նույն տոկոսադրույքով այնտեղից վարկ են ստանալու: Այսօր 12.5%-ով առեւտրային բանկերը ավանդ են ներգրավում: Մենք ասել ենք` 12-ն էլ քննարկման ենթակա է: Բանկն ասում է` օրինակ 13%, բայց տարբեր ծառայությունների համար գումար է գանձում, ստացվում է, որ 17%-ի է հասնում: Մեզ մոտ նման բաներ չկան:

Ինչո՞ւ է երկար տեւել նաեւ «Հագենաս» ընկերության վարկավորման գործընթացը:

«Հագենասը» մինչ օրս պետք է գրավ ներկայացնի, անընդհատ ձգձգում է ու չի ներկայացրել: Մենք նրանց մերժել ենք:

Իսկ տնօրենը դեռ սպասում է, որ պետք է ներդրողներ գտնվեն:

Դե թող սպասի, մենք մերժել ենք: Այսօր 5.4 մլրդ ազատ ռեսուրս եւ հավակնոտ ծրագրեր ներգրավելու խնդիր ունենք: Եթե լինեն, մենք մեծ ուրախությամբ կֆինանսավորենք:

«Էլեն եւ Անի» ընկերությանը եւ՞ս «ՓՄՁ ներդրումներ» ՈՒՎԿ-ն է աջակցել:

«Էլեն եւ Անի» ընկերությունը ֆինանսավորվել է, բայց մարդիկ ժամկետից շուտ մարել են վարկը:

Մարե՞լ են, թե՞ ետ են վերադարձրել:

Ի՞նչ տարբերություն մարելու եւ ետ վերադարձնելու միջեւ:

Չե՞ն օգտագործել վարկը:

Եթե չեն օգտագործել, բա ի՞նչ են արել:

Իսկ դուք չե՞ք հետաքրքրվել:

Լավ, թեկուզ ետ են վերադարձրել: Վարկը տրամադրել էինք իրենց գործունեության ծավալներն ընդլայնելու համար:

Ասում եք` վերահսկում եք, չե՞ք հետաքրքրվել` աշխատատեղեր ավելացրե՞լ են, նպատակայի՞ն են ծախսել վարկը, թե՞ ոչ:

Ըստ իրենց ներկայացրած զեկուցումների` աշխատատեղեր ավելացրել են: Հետո տնօրենն ասաց` ժամկետից շուտ ուզում ենք վերադարձնել, որովհետեւ ծրագրերն ամբողջությամբ չեն իրականանում: Եվ գումարը իրենց առաջարկով են վերադարձրել, որովհետեւ ճգնաժամի պատճառով շուկաներն իրենց համար ժամանակավոր փակվեցին, եւ որոշեցին, որ ավելի լավ է Կառավարության տված միջոցները չվերցնել ու պահել, ժամանակից շուտ վերադարձրին: Ինձ համար դա մարում է:

Մեր զրույցների ընթացքում ՓՄՁ-ների որոշ ղեկավարներ մտահոգություն էին հայտնում, որ Կառավարության տվյալ ծրագիրն այլեւս արդիական չէ եւ վերանայման կարիք ունի: Չե՞ք ուզում վերանայել թե տոկոսադրույքը, թե ժամկետները:

Ոչ, այսօրվա մեր առաջարկած պայմանները (ես ֆինանսական համակարգին լավ ծանոթ եմ) շատ ավելի բարենպաստ ու լավն են, քան առեւտրային բանկերի առաջարկածները: Եթե կան ընկերություններ, որոնք կարող են առեւտրային բանկերից ստանալ վարկեր, խնդրեմ, թող ստանան: Մերը աջակցություն է, շատ դեպքում մենք ավելի խիստ ենք նայում նրանց` նպատակներին ծառայելու կամ չծառայելու հանգամանքին: Եթե առեւտրային բանկերին հետաքրքրում է ետ ստանալը, մեզ, բացի դրանից, հետաքրքրում է, թե ինչքանով են այդ գումարները ծառայել իրենց նպատակին, արդյունք տվե՞լ են, թե՞ ոչ:

Իսկ կապիտալի ֆինանսավորման օրինակներ կա՞ն:

Ներդրումներ դեռեւս չունենք: Ներդրում անելը աշխատատար է ու երկար ժամանակ է պահանջում, որովհետեւ իրավական խնդիրներ են առաջանում. ընկերությունը վերափոխվում է ՓԲԸ-ի, իսկ դրա համար ժամանակ է պետք, բացի դրանից` պետք է ծրագրի ֆինանսական մասի գնահատում իրականացվի:

Որպես ոլորտի մասնագետ` ինքներդ ինչպե՞ս կգնահատեք ՓՄՁ-ների վարկավորման տվյալ գործընթացը:

Արդեն դրական պտուղներ է տվել: Բացասականն էլ այն կարող է լինել, որ կարող էր ավելին տալ, բայց չի տվել. մարդիկ կարող էին ավելի բարեխիղճ լինել, հավակնոտ ծրագրեր ներկայացնել, որ ավելի շատ վարկեր տրամադրվեին, և այս դեպքում ժամանակն ավելի արդյունավետ կօգտագործվեր։

Որքա՞ն է տեւելու ՓՄՁ-ների աջակցության ծրագիրը:

Ընդմիշտ:

Բայց ճգնաժամն անցնում է, իսկ սա հակաճգնաժամային ընդհանուր ծրագրի շրջանակներում էր իրականացվում:

Ճգնաժամը, կարելի է ասել, արդեն անցել է: Կառավարությունը որդեգրել է այն քաղաքականությունը, որ ՓՄՁ-ները տնտեսության հենասյուն են եւ միշտ էլ Կառավարության ուշադրության կենտրոնում են գտնվելու: