6-ամյա Նոնան հոր հետ գնում է աղբանոց` շիշ հավաքելու: Գնում են տարբեր տեղեր` որտեղ աղբավայր պատահի: Օրական հավաքում են 2-3 պարկ շիշ: Սպիտակ շշի մեկ հատը հանձնում են 25 դրամով, գունավորը` 15 դրամով:

Ձմեռը փայտ չեն ունեցել, վառելիքն էլ են աղբանոցից բերել: Նոնան հոր հետ նաեւ մետաղներ է հավաքում` ալյումին, պղինձ, որ հանձնեն ու գումար ստանան: «Հոսանքի լարեր են գցած լինում, բերում ենք, հարում, հավաքում քիչ-քիչ ու տանում հանձնում»,- պատմում է Սոնան` Նոնայի մայրը: 

Սոնան երեք երեխա ունի, երեքն էլ անչափահաս են: Մասնագիտությամբ վարսավիր է, բայց չի աշխատում, փոխարենը այս օրերին գնում է դաշտեր` սիբեխ հավաքելու: «Ամբողջ օրը` առավոտը ժամը 8-ից, էթում ենք մինչեւ գիշերվա ժամը 9-10-ը, ինչ ա որ 1-2 կգ բերենք, գոյատեւենք,- ասում է Սոնան,- ի՞նչ անենք, բա երեխեքին ո՞նց կերակրենք, որ հացի փող չունենք»:

Սոնան օրվա ընթացքում հասցնում է հավաքել 1-2 կգ սիբեխ: Կիլոգրամը 500-800 դրամով վաճառում է Երեւանում:

Նոնան այս տարի պետք է դպրոց հաճախի, բայց մայրը չգիտի, թե որ դպրոց պետք է ուղարկի նրան: Ապրում են Կոտայքի մարզի Եղվարդ քաղաքի Շիրակի 1 հասցեում գտնվող նախկին հանրակացարանի վթարային շենքում:

Նրանք, ինչպես նաեւ նույն շենքում ապրող 8 ընտանիքներ, այդ թվում` 30 անչափահաս երեխաներ, ապրիլի 23-ից պետք է ազատեն տարածքը, քանի որ հանրակացարանի սեփականատերը դատարան է դիմել` շենքը ապօրինի բնակություն հաստատած բնակիչներից ազատելու պահանջով:

Սոնան եւ ամուսինը` Վազգենը, ապրել են վերջինիս հայրական տանը` երեքսենյականոց բնակարանում: Սակայն 15 անձից բաղկացած ընտանիքը դժվարությամբ էին տեղավորվում, ինչի պատճառով ստիպված եղան դուրս գալ ու ապրելու այլ տեղ որոնել:

Արդեն 8 տարի է, ինչ հաստատվել են այս շենքում: Սոնան պատմում է, որ այստեղ բնակվելու համար դիմել են Եղվարդի քաղաքապետ Նորայր Սարգսյանին: Քաղաքապետն ասել է` եթե դատարկ սենյակներ կան, գնացեք նստեք: Իրենք էլ եկել, բացել են դատարկ սենյակի դուռը եւ բնակություն հաստատել:

«Հիմա էլ դատարանում իրա խոսքը` որպես քաղաքապետի, պետք էր, որ ինքն ա թույլ տվել, որ եկել ենք նստել (ինքը նույնիսկ ճարտարապետ ա դրել մեզ հետ ուղարկել), ատկազ է գալիս»,- ասում է Սոնան:

Եղվարդ քաղաքի Շիրակի 1 հասցեում գտնվող հանրակացարանի շենքը սեփականության իրավունքով պատկանում է «Գյուղատնտեսական տեխնիկայի փորձարկում եւ ներդրում» ՊՓԲԸ-ին:

2003 թ. հանրակացարանը վարձակալության իրավունքով հանձնվել է «Ագրոհոլդինգ» ՍՊԸ-ին: Վարձակալած շենքը, սակայն, «Ագրոհոլդինգը» մինչ օրս չի օգտագործել: Իսկ այդ տարիների ընթացքում այնտեղ բնակություն են հաստատել հիմնականում անապահով ու բազմազավակ ընտանիքներ:

Ի վերջո, «Ագրոհոլդինգը» որոշել է տնօրինել իր տարածքը, սակայն չի կարողացել այնտեղից հանել բնակիչներին: Որոշել է դիմել դատարան: Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանը (նախագահությամբ` դատավոր Գագիկ Հերոբյանի) մարտի 23-ին նրանց վտարելու մասին վճիռ է կայացրել եւ մեկամսյա ժամկետ տրամադրել:

Դատարանը հիմք է ընդունել այն հանգամանքը, որ ներկայիս բնակիչները հանրակացարանում բնակություն են հաստատել ապօրինի կերպով, քանի որ նրանց կողմից տվյալ գույքն օրենքի կամ պայմանագրի հիման վրա տիրապետելու վերաբերյալ ապացույցներ չեն ներկայացվել: Բնակիչների բանավոր պնդումները, թե իրենք այդ վայրում բնակություն են հաստատել Եղվարդի քաղաքապետի բանավոր թույլտվությամբ, եւս հերքվել են քաղաքապետի գրությամբ:

Նախկին հանրակացարանի շենքում ապրող բնակիչներն ասում են, թե տեղյակ չեն եղել, որ իրենց պետք է վտարեն շենքից, որպեսզի նախապես կարողանային տան հարցը որեւէ կերպ լուծել: Շիրակի 1 հասցեում ապրող բնակիչները չգիտեն` ուր են գնալու եւ ումից են ապաստան խնդրելու:

«Քաղաքապետին էլ ասում ես օգնի` սկի դուռը չի բացում, որ նայի երեսիդ»,- նկատում է երկրորդ հարկում ապրող Մարին: 

Բնակիչներն ասում են, որ ստիպված պետք է բնակարան վարձեն, որը Եղվարդում արժե 25000-30000 դրամ, սակայն երբ տան տերն իմանում է, որ հանրակացարանի բնակիչներ են, երեք ամսվա վարձը միանգամից է պահանջում` պատճառաբանելով, թե հնարավոր է` չկարողանան վճարել:

Սոնա եւ Վազգեն Ծատուրյանները տուն գտել են, սակայն տան տերը 25 հազար դրամ կանխիկ գումար է պահանջել: Նրանք այդ գումարը չունեն: Նպաստ ստանում են, բայց Սոնան մտահոգ է, որ եթե մշտական բնակության տեղ չունենան, կզրկվեն նաեւ դրանից:

Արմանը, Հովոն եւ մյուսները

3-ամյա Արմանի ոտքերը թաց էին, իսկ ձախ ոտքին ոտնաման չկար: Երբ այցելեցինք նրանց տուն, կանգնած էր ջրով ողողված տան շեմին: Այդ խոնավ խցում Արմանից բացի եւս 6 երեխա է ապրում, բոլորն էլ` անչափահաս, կրտսերը` 6 ամսական: Նրանք հազիվ են տեղավորվում բորբոսած ու թաց անկողիններում, իսկ փոքրիկների օրորոցներից նամշահոտ էր բուրում:

Արտյոմ եւ Արաքսյա Օխոյանները 8 երեխա ունեն: Նրանք Շիրակի 1 հասցեի նախկին հանրակացարանի շենքի առաջին հարկում ապրող միակ բնակիչներն են: Մյուսները խոնավության, ջրի եւ փլված լինելու պատճառով արդեն լքել են հարկի հարեւան բնակարանները:

Օխոյանների միակ չափահաս զավակը Մարին է, ով ամուսնացած է եւ ապրում է երկրորդ հարկում: Մարին է խնամում իր երկու երեխաներին եւ 7 քույր-եղբայրներին: Մեր այցելության ժամանակ ծնողները տանը չէին, աշխատանքի էին գնացել: Մայրը փողոցներն է մաքրում, հայրը` գերեզմաններ փորում: Այս շենքում հայտնվել են պարտքերի պատճառով, վաճառել են իրենց տունը, որ փակեն դրանք:

Օխոյանների ընտանիքը, այլ ելք չունենալով, վտարվելուց հետո պատրաստվում է մեկնել Ղարաբաղ` Լաչինի շրջանի Հերիք գյուղ: Այնտեղ նրանց խոստացել են տուն տալ, բայց լսել են, որ հոսանք չկա, չգիտեն, թե ինչպես են հաստատվելու:

Կյանքը` թաթախված ցեխաջրերում

Շիրակի 1 հասցեում գտնվող հանրակացարանի շենքը վթարային եւ կիսափուլ է: Համեմատաբար բարվոք է երկրորդ հարկը` ոչ ջրատար խողովակներից է ջուր հոսում, ոչ էլ տանիքից է կաթում: Երրորդ հարկում տների պատերը բորբոսած ու սեւացած են, որովհետեւ անձրեւների ժամանակ տանիքից կաթում է: Առաջին հարկի խողովակներից արդեն մեկ տարի է` ջուր է հոսում եւ լցվում առաջին հարկի ընդհանուր միջանցք ու Օխոյանների տուն:

Միջանցքով ոտաբոբիկ կամ կիսահագնված երեխաներ են ներսուդուրս անում: Նրանք օրն անցկացնում են ցեխաջրի մեջ խաղալով: Երկրորդ հարկի բնակիչ Ալինան ասում է, որ երեխաները դպրոցում էլ են անտեսված: Նրանց մասին ասում են, թե «բոմժանոցից են գալիս»:

«Մենք մեղավո՞ր ենք, որ տան պատերն այնքան խոնավ են, որ գարդերոբի մեջ շորը բորբոսնում ա»,- ավելացնում է Ալինայի հարեւանուհին,- էս էրեխես հարցնում է` մամա, միջանցքն ի՞նչ է: 7 տարեկան երեխա է, չի իմանում` միջանցքն ինչ ա»:

Շենքում կոմունալ հարմարություններ չկան, ամեն հարկում մեկ ընդհանուր զուգարան կա, իսկ խոհանոցը յուրաքանչյուրն իր համար հարմարեցրել է: «Դրել եմ, լվացքը կուխնիայում եմ անում, բա կուխնիայում լվացք կանե՞ն»,- դժգոհում է Ալինան: Շորերը չորացնելու միակ եւ հարմար տեղը հարկի միջանցքն է:

Չնայած այս պայմաններին, բնակիչները գոհ են, որ գոնե մինչ օրս տանիք են ունեցել, իսկ հիմա դրանից էլ են զրկվելու: Ալինան չի հավատում, որ այս ամենը պատմելն իրենց որեւէ օգուտ կտա: «Էն որ էս մի երկու ամիս ա` էթում-գալիս ու հարցնում են, ո՞ւմ ա պետք: Էն որ ասում են` եզն ընկնում է, դանակավորը շատանում է: Հիմի մենք ընկած ենք, չորս կողմից գալիս նկարում են, չորս կողմից հարցուփորձ են անում, ի՞նչ ա լինում»:

Նրանք իրենց լքված են զգում, անտեր ու մոռացված: «Իմ տղան ծառայում է Ղարաբաղում, սահման է հսկում, որ Սերժն ու մնացածները հանգիստ քնեն,- նյարդայնացած ասում է Ալինան,- հեսա մյուսին էլ պետք է տանեն, հլը տենամ ո՞ր փողոցից պետք է գան տանեն»:

«Տանելու են, որ ծնողներն իր փոքր եղբոր ու քուրիկի հետ հայտնվեն փողոցում, իսկ Սերժն էլ հանգիստ քնի»,- ավելացնում է հարեւանուհին:

Քաղաքապետը պատրաստակամ է

Եղվարդի քաղաքապետ Նորայր Սարգսյանը մեզ հետ զրույցում հակառակ պատկերը ներկայացրեց: Ասաց, որ իրենք երկար տարիներ այդ ընտանիքներին «եւ տեր են կանգնել, եւ օգնել են»:

«Եվ այսօր, որ էդ խնդրի առաջ կանգնած են, դա մեր բարի կամքի դրսեւորման արդյունքում  է եղել, որ մենք ժամանակին թողել ենք, որ այդտեղ էդ մարդիկ ապրեն: Մեր միջնորդությամբ են իրենք այդտեղ ապրում, որովհետեւ դա եղել է կողքի հիմնարկ-ձեռնարկության հյուրանոցը»,- խոստովանեց քաղաքապետը:

Մեր դիտարկմանը, թե ինչու է, ուրեմն, այդ փաստը հերքող գրություն ուղարկել դատարան, արձագանքեց. «Այնտեղ էդ 7-8 ընտանիքից երկու նորմալ ընտանիք կա, էդ նորմալ ընտանիքներին կասեմ` իրենց ով ա թույլ տվել: Հիմա անբարոյական մի քանի ընտանիք կա, ե՞ս պիտի հիմք ընդունեմ նրա ասածը, թե՞ դատարանը պիտի հիմք ընդունի»:

Նորայր Սարգսյանն ասում է, որ իրենք բնակիչներին զգուշացրել են, որ հանելու են շենքից: Քաղաքապետարանը բնակֆոնդ չունի, որ նրանց բնակարաններ հատկացնի, բայց պատրաստակամություն է հայտնել բնակարան վարձելու դեպքում վճարել վարձավճարները, սակայն ոչ բոլորինը:

«Եթե դուք եղել եք այնտեղ, պետք է հասկանայիք, որ ընտանիքների 90 տոկոսը նորմալ մարդիկ չեն: Եթե հայրը երեքսենյականոց բնակարան ունի, իրա աղջիկներին դուրս է վռնդել տնից, լրագրողին չի՞ հետաքրքրում` ինչն ա պատճառը, որ հայրը աղջիկներին հանել է դուրս»,- արձագանքեց Ն. Սարգսյանը:

Քաղաքապետի խոսքով, իրենք պատրաստ են վճարել 5 ընտանիքի վարձավճարները, որովհետեւ մնացածներին իրենց բնակիչները չեն համարում. «Մեկը երեկ-մյուս օրը բերդից դուրս ա եկել, եկել ա այդտեղ, ես իրեն հաշվեմ Եղվարդի բնակի՞չ, իրա հոգսերո՞վ էլ ես զբաղվեմ»,- ասում է քաղաքապետը:

Հարցին, թե ինչ պետք է անեն մյուսները, Ն. Սարգսյանը պատասխանեց, որ իրենք պատրաստ են տալ բոլոր այն ընտանիքների վարձավճարները, որոնք կարող են Եղվարդում տուն վարձել, այսինքն` եթե եղվարդցին այդ անձանց վստահի իր տունը:                      

Լուսանկարները` Անահիտ Հայրապետյանի