Գայանե Առաքելյան

Աղթամար կղզու Սբ. Խաչից ընդամենը մի քանի կմ այն կողմ եկեղեցի են քանդում: Պատմական Ռշտունիք գավառի Հիգեղ (հայաբնակ է եղել մինչեւ 1894թ. համիդյան ջարդերը) գյուղի նավակայանից շարժվեցինք Դիվաբույնի վանք:

Վերջինիս կառուցման ճշգրիտ տարեթիվն անհայտ է, միայն հայտնի է որ վանքը 1447թ. հիմնանորոգվել է Աղթամարի կաթողիկոս Զաքարիա 3-րդի հայրապետության օրոք:

Վանքն ունի երկու միանավ եկեղեցի (գլխավոր կառույցը Սբ. Հարությունն է), երկու ավանդատուն, գավիթ և կից շինություններ: Վանքից հարավ գերեզմանոցն է, որի խաչքարերը թվագրվում են սկսած 13-րդ դարից:

Այս հոգևոր կենտրոնը գործել է մինչև համիդյան ջարդերը՝ 1894-96թթ.: Սակայն շինությունը մինչև մեր օրերը բավականին կանգուն է մնացել: Վանքի ամբողջական տեսքով հիանալու մեր հույսերը վերածվեցին հիասթափության՝ դեռ կառույցին չմոտեցած:

Արևելյան պատի տակ՝ գավթի մեջ, մեծ հողակույտ կար: Հյուսիսային կողմում քրդերը խնջույք էին կազմակերպել՝ խաչքարի վրա խորովածի սեղան էին բացել: Հինգ գևաշցի քուրդ էին, որոնց պարագլուխը տարեց մի մարդ էր՝ Վան քաղաքից:

Նրանցից մեկը «վրիպելով» նշեց, որ իրենց այստեղ իշխանական մարմիններն են ուղարկել: Մեզ պատմեցին, որ իրենք Հինգեղից (այժմ՝ Ինքյոյ) են և մի շաբաթ է՝ վրաններով այստեղ են բնակվում՝ իբր մոտակա գևվաշցի խուլիգաններից վանքը պաշտպանելու համար:

Վստահեցրին, որ նրանք են եկեղեցին հիմքից քանդում: Այնինչ՝ իրենց հագուկապն ու հողակույտերի թարմությունը բավական էր` հասկանալու, որ քանդողներն են:  

Գանձախույզները 12.5 մետր երկարությամբ եւ 6.7 մետր լայնությամբ եկեղեցու ներսից քանդելով՝ հիմքից մի քանի մետր էլ խորացել էին՝ հույսով, որ հայերի ոսկին են հայտնաբելու: 

Երկար զրուցեցիքն նրանց հետ` խնդրելով որ հողն ու քարերը նորից լցնեն իրենց տեղը, քանի որ իրենք որպես կառույցի պահապաններ էին ներկայանում:  Նրանց դեմքերից հասկանալի էր, որ նրանք դա չեն անելու: