Մանվել Սարգսյան

Նախորդ մի քանի հրապարակումներում ես բնութագրել էի վախի գործոնը քաղաքականության մեջ՝ ուշադրություն հրավիրելով նման վախի պատմական պայմանավորվածության վրա։

Ինչո՞ւ վախը դարձավ հայկական քաղաքականության ձևավորման գերիշխող գործոնը։ Այստեղ, անկասկած, նշանակալի դեր է խաղում պատմության հանդեպ վախը։ Սակայն ոչ պակաս կարևոր է այն փաստը, որ ներկայիս քաղաքական իրողությունները միանգամայն անհասկանալի են հայ քաղաքական գործիչների համար։ Իսկ վախը, ինչպես գիտենք, առաջանում է անհայտ ու անհասկանալի աշխարհի առաջ։

Վերածնված հայկական պետության ողջ քաղաքական վարքը տոգորված է վախով։ Բավական է ասել, որ մեկ դար Հայաստանի Հանրապետությունը երբեք անկախության հռչակագիր չի ընդունել։ Իսկ հայ ժողովուրդը աշխարհի չինքնորոշված ժողովուրդներից է։ Ընդ որում, մարդիկ ոչ միայն չգիտեն այս մասին, այլեւ չեն կարեւորում։ Պատճառը պարզ է՝ ցանկացած կամարտահայտություն համարվում է հայ ժողովրդի անվտանգությանը սպառնացող վտանգ։ Սեփական իրավունքներից հրաժարվելը համարվում է անվտանգություն ապահովելու միջոց։ Միայն մեկ անգամ՝ անցյալ դարի իննսունականների սկզբին, հայ ժողովուրդը որոշեց մերժել այդ ավանդույթները և ինքնորոշվել, սակայն հայ քաղաքական գործիչները որոշեցին շատ արագ վերադառնալ իրենց սովորական կյանքի գիրկը։ Նրանք որոշեցին, որ իրենց ժողովրդի գործողությունները հակասում են աշխարհին. նրանք պետք է ենթարկվեն այս աշխարհին: Բայց նրանք երբեք չեն մտածել, թե ինչ աշխարհի մասին են խոսում։

Ինչու՞ դա տեղի ունեցավ: Իսկ ինչու՞ այսօր Հայաստանի քաղաքական վերնախավը շարունակում է իր անվտանգության հիմքերը տեսնել որոշ ձևականությունների «ջանասեր» հավատարմության մեջ։ Տվյալ դեպքում դա կոչվում է վարվել «լեգիտիմության շրջանակներում»։ Ընդ որում՝ լեգիտիմության մեջ՝ ըստ սեփական հասկացողության։ Հինգ հարյուր տարի առաջ սա կոչվում էր «ծառայություն քրիստոնեասեր իշխաններին»։ Բայց ինչ-որ մեկը մտածում՞ է, որ այն ձևականությունները, որոնց այսօր խրախուսում են հետևել մարդկանց, գուցե չկարողանան անվտանգություն ապահովել: Ի վերջո, շատերն արդեն գիտեն, որ դրանք անցյալ աշխարհի ձևականություններն են՝ աշխարհ, որը կորցրել է կարգուկանոն ապահովելու իր կարողությունը:

Հայաստանում այս հանգամանքն ակնհայտորեն հաշվի չեն առնվում, թեև նախկին փրկողական ձևականությունների արժեզրկման նախանշաններն արդեն իսկ շատ են։ Դա հաշվի չի առնվում, քանի որ մարդկանց գաղափարները նույնպես մնացել են անցյալ աշխարհում։ Ցավոք, հայ քաղաքական գործիչների մոտ արտաքին քաղաքականության մասին պատկերացումները շատ նման են իրավապաշտպան կազմակերպությունների գաղափարներին։ Իրենց աշխարհում կարևորվում են միայն մարդու իրավունքները, օրենքը, իրավունքների խախտումները և այդ իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները։ Քաղաքական դաշտ մտած նախկին իրավապաշտպանները չգիտեն, որ այս հասկացությունների մեխանիկական փոխանցումը արտաքին քաղաքական հարաբերությունների հարթություն իրենց կուրացնում է այս աշխարհում։

Որովհետև արտաքին քաղաքականության մեջ չկան այս սովորական հասկացությունները, այլ կան ազգային շահ, ուժերի հավասարակշռություն, միջազգային իրավունք և ինքնորոշում հասկացությունները։ Այնտեղ ժողովրդավարություն չկա. ժողովրդավարությունը ներպետական երևույթ է։ Իսկ ազգ-պետություններն իրենց հարաբերությունները կառուցում են ազգայնականության, երբեմն՝ կոշտ ազգայնականության վրա: Իսկ որոշակի գաղափարներ օգտագործվում են բացառապես «մենք» և «մյուս» կոալիցիաներ ստեղծելու համար։ Իսկ միջազգային իրավունքին դիմելը իրավապաշպան գործունեություն չէ, այլ հակառակորդին մեկուսացնելու և ճնշելու սեփական գործողությունները օրինականացնելու մեթոդ: Որովհետև միջազգային իրավունքը պայմանագրերի համակարգ է սեփական ազգային շահերի պաշտպանության թույլատրելի մեթոդների վերաբերյալ, այդ թվում՝ ուժի միջոցով։ Որոշ ձեւականությունների ջանասիրաբար հավատարմությունը ուրիշների գիտակից լինելու հույսով կործանարար է: Այնտեղ դեր է խաղում սեփական գործողությունները ընդունված ձևականություններին համապատասխանեցնելու ունակությունը:

Ըստ այդմ, եթե որևէ մեկը ցանկանում է դատողություն անել քաղաքականության մասին, նա պետք է իմանա հետևյալ պարզ բաները.

Ցանկացած քաղաքականության սկիզբն ու ավարտը ինքնորոշման միջոցով ինքնիշխան ռազմավարություն ունեցող սուբյեկտի ձևավորումն է և շրջակա քաղաքական միջավայրի կողմից դրա ճանաչման ձեռքբերումը։

Քաղաքականությունը պայքար է քո իրավունքների համար։ Իսկ դրա իրականացման մեխանիզմը բոլորի կողմից քո իրավունքները ճանաչելու պարտադրանքի գիտությունն ու պրակտիկան է։ Դու կարող՞ էս ստեղծել նոր քաղաքական իրողություններ և ստիպել բոլորին ընդունել դրանք՝ դու հաղթեցիր և ճիշտ ես։ Իսկ միջազգային իրավունքը նոտաներ են վիրտուոզ խաղացողի ձեռքում։ Մնացած բոլոր «կենցաղային համոզմունքները» միայն սեփական կյանքի փորձի սուբյեկտիվ մեկնաբանության արդյունք են։