Մանվել Սարգսյան, քաղաքագետ

Ինքնորոշման պրիզմայով դիտարկելով հայ ժողովրդի քաղաքական խնդիրները՝ ես հանդիպում եմ ընթերցողների բազմաթիվ հարցերի՝ առաջարկներով՝ ավելի մանրամասն բացատրելու այս երեւույթի ճակատագրական իմաստը։ Շատերը պարզապես չեն հավատում, որ ինքնորոշումը կարող է ինչ-որ բան փոխել ժողովրդի կյանքում, եթե այն թույլ է և շրջապատված է ագրեսիվ միջավայրով: Ի՞նչ կարող է տալ ինքնորոշումը նման պայմաններում։ Կա նաեւ մարդկանց մի կատեգորիա, ովքեր ուղղակի ծաղրում են այս քաղաքական երեւույթը։

Բայց նրանց համար, ովքեր հետաքրքրված են բարձրացված թեմայով, կասեմ, որ ինքնորոշումը երևույթ է, որը բնորոշ է թե՛ անհատին, թե՛ մարդկային համայնքներին ու ազգերին։ Ի՞նչ պետք է անի մարդը դրան հասնելու համար: Սկզբից հասկանալ, որ ինքնորոշումը աշխարհի և ինքն իր նկատմամբ վերաբերմունքի գիտակցված սահմանումն է: Սա կյանքի կոնկրետ հանգամանքներում սեփական դիրքի, նպատակների և ինքնաիրացման միջոցների ընտրության գործընթացն ու արդյունքն է, սա է մարդու կողմից ազատություն ձեռք բերելու և դրսևորելու հիմնական մեխանիզմը։

Անմիջապես կարող է հարց առաջանալ՝ ո՞ւմ է պետք ազատությունը, եթե դրա գինը հաճախ ժողովրդի տառապանքն է։ Ավելի տրամաբանական չէ՞ երբեմն ոտնահարել սեփական ազատությունը՝ հանուն գոյատևման։ Ապրել են չէ հայերը դարեր շարունակ առանց ազատության։

Ես ուղիղ կասեմ. ինքնորոշումը փոխում է աշխարհի վերաբերմունքը ինքնորոշված ​​սուբյեկտի նկատմամբ և դրանով իսկ ստեղծում ռեսուրսներ նրա գոյատևման և զարգացման համար: Այսինքն՝ մենք գործ ունենք համակարգաստեղծ գործոնի հետ, որը փոխում է կենսապայմանները։ Բայց քանի որ նման երեւույթը շատերի կողմից անհնարին է համարվում, մարդիկ նախընտրում են խոնարհությունը։

Մարդիկ, ովքեր համոզված են, որ իրենց իրավունքներից և, ընդհանրապես, ցանկացած ազատությունից հրաժարվելը, ճանապարհ է դեպի փրկություն և ապահով կյանք, կարող են այդպես մտածել։ Շատ մարդիկ կան, ովքեր հայ ժողովրդի բոլոր անհաջողությունները կապում են նրա ազատության ցանկության հետ։ Ըստ այդմ, բոլոր անախորժությունները «անսանձ ցանկություններից» են։ Այսպիսով, հայ քաղաքական դասի կողմից բոլոր ժամանակներում ազգային ինքնորոշման իմաստի թյուրըմբռնումը հանգեցրեց ազգային ձախողումների բացատրության տարբեր պատճառների որոնմանը։ Արդյունքում, նման մոտեցումը հանգեցնում է ժողովրդի հավերժական ինքնախարազանման և ուրիշների կողմից իր դեմ կատարված ցանկացած հանցագործության արդարացման։ Եվ ոչ ոք չի ցանկանում քննարկել ձախողումների իրական պատճառը:

Օրինակ՝ 1915 թվականի ցեղասպանության խնդիրը քննարկելիս շատ հայեր դրանում տեսնում են բացառապես երրորդ ուժերի մեքենայությունները։ Այն, որ օսմանցիներն իրենք կարող էին դիտավորյալ մտադրություններ ունենալ՝ ոչնչացնելու կայսրության բոլոր քրիստոնյա ժողովուրդներին՝ երկիրը յուրացնելու նպատակով, քչերն են համոզված։ Ու հասկանալ, որ դահիճիդ ուժը հենց այդ ինքնորոշումն էր, որի մասին դու պատկերացում չունես, ամենևին էլ վիճակված չէ։ Որովհետև կա խորը վստահություն. ուժ ունեն միայն համաշխարհային տերությունները, և մեր ձախողումների պատճառները գալիս են հովանավոր չունենալուց: Ուժեղներն անում են այն, ինչ ուզում են, իսկ թույլերին վիճակված է միայն հնազանդվել: Ժողովուրդների կենսապայմանները հաստատում են այս ուժեղները։ Իսկ ժողովուրդներին ընդհանրապես կարեւորություն չի տրվում նրանց անվտանգության ապահովման հարցում։

Ահա թե ինչպես ենք մենք ապրել դարեր շարունակ։ Եվ հիմա ամեն րոպե մենք մատնացույց ենք անում միջազգային հանրության «խիստ հորեղբայրներին»։ Բայց որտե՞ղ հաստատվեց «վախը աշխարհակարգից»՝ ի դեմս «միջազգային իշխանության», իսկ իրականում՝ ի դեմս ազդեցիկ ուժերի, հայ վերնախավի քաղաքական աշխարհայացքում։ Եվ ևս մեկ բան. որտեղի՞ց է այն վստահությունը, որ քաղաքական սուբյեկտը չի կարող ազդել ազդեցիկ ուժերի դիրքորոշման վրա։ Ինչո՞ւ է «համաշխարհային կարգի» համար իրավունքներից կամավոր հրաժարումը դիտվում որպես ռացիոնալիզմի բարձրագույն արտահայտություն:

Ըստ երևույթին, մի շատ նշանակալից բան պետք է բացակայի ժողովրդի աշխարհայացքում, որպեսզի հանուն փրկության «աշխարհակարգի» թելադրանքով գնա իրավունքներից հրաժարվելու ճանապարհով։ Եվ ոչ միայն բացակայել, այլեւ ներկա լինել դոգմատիկ կեղծ համոզմունքների տեսքով։ Եկեք խոսենք դրա մասին:

1. Թույլ ժողովուրդները վստահ են, որ չեն կարող ազդել ուժեղների ցանկությունների ու դիրքերի վրա։

Ժողովուրդն իր նպատակաուղղված գործունեությամբ կարո՞ղ է ազդել արտաքին ուժերի, առաջին հերթին համաշխարհային տերությունների դիրքերի վրա։ Շատ հայեր կասեն. «Իհարկե չի կարող. մենք կարող ենք միայն մասնակցել նրանց ծրագրերին և այդպիսով ստանալ արտաքին հովանավորություն: Իսկ եթե մեզ ստիպում են ինչ-որ բան անել, պետք է համակերպվենք դրա հետ։ Մենք թույլ ենք, մենք մենակ ենք, աշխարհը մեր դեմ է, մենք չունենք դաշնակիցներ և հովանավորներ:

Հայերի կողմից աշխարհի ընկալումը չափազանց պարզ է. միջազգային քաղաքականության մեջ ոչ մի դրական դեր չի տրվում ինքնորոշման միջոցով ինքնիշխան ազգային ռազմավարության ձևավորման երևույթին։ Ընդ որում, այս երեւույթը դիտվում է միայն որպես պետության անվտանգության և բուն գոյության սպառնալիք։ Այդպիսին է հայոց պետականության քաղաքական փիլիսոփայությունը։ Եվ այս փիլիսոփայությունը մշտապես հանգեցնում է հայ ժողովրդի ինքնիշխան իրավունքների անուղղելի կորուստների և անսպառ սպառնալիքներ է ստեղծում անվտանգության համար։ Սակայն հայաստանյան քաղաքականության մեջ կիրառվող մոտեցումները վերանայելու միտում չկա։

2. Մեզ նմանները պետք է հասկանան, որ քաղաքական աշխարհում սուբյեկտի ձեւավորման եւ շրջակա միջավայրի հետ նրա հարաբերությունների ձեւավորման այլ մեխանիզմ չկա՝ բացի ինքնորոշումից։

Ինքնորոշումը ժողովրդին քաղաքական ազգի վերածելու մեթոդ է՝ քաղաքական միավոր, որն ընտրում է քաղաքական և տնտեսական շերտը և հռչակում իր ռազմավարական նպատակը, իրավունքները, արժեքներն ու սկզբունքները։

Ինքնորոշումը ստեղծում է մեխանիզմ՝ համաձայնեցված չափանիշների հիման վրա ժողովրդի գործելու համար։ Ինքնորոշումը ստեղծում է միմյանց նկատմամբ քաղաքացիների պատասխանատվության մեխանիզմ։ Ինքնորոշումը հեռացնում է էթնիկ կարծրատիպերը հասարակական կյանքից:

3. Ինքնորոշումն ազգի ուժի և անվտանգության աղբյուրն է:

Ինքնորոշման երևույթի դժվար հասկանալի կողմերից մեկը ինքնորոշված սուբյեկտի կայունությունն ու անվտանգությունն ապահովելու կարողությունն է: Ինքնորոշման միջոցով ձերք բերված ինքնիշխանությունը թույլ է տալիս ազգին ինքնուրույն որոշումներ կայացնել: Դա հնարավոր է դառնում այն պատճառով, որ ինքնորոշման արդյունքում ձևավորված ինքնիշխանությունը ստեղծում է ազգի Ուժի աղբյուր և բավարար ռեսուրս, որն ունակ է ապահովելու նրա կենսունակությունը, ճկունությունը և անվտանգությունը: Նման ռեսուրսը ձևավորվում է սուբյեկտի հարաբերություններից՝ իրերի և երևույթների օբյեկտիվ աշխարհի հետ, քանի որ ինքնորոշված սուբյեկտը շատ արագ դեր է ձեռք բերում միջազգային հարաբերություններում. դեր, որը բոլորին ստիպում է հաշվի նստել նրա հետ: Նորածին սուբյեկտը սկզբում իր նկատմամբ «բացասական» և «դրական» վերաբերմունքը բաժանում է մասերի, դրանով իսկ ապահովելով իր շուրջ ուժերի հավասարակշռությունը և դրանով իսկ ապահովելով իր անկախությունն ու անվտանգությունը։

4. Ինքնորոշումից վախը հանգեցնում է ինքնորոշման մերժմանը:

Գործնական կյանքում այնքան էլ հեշտ չէ հասկանալ ինքնորոշված սուբյեկտի Ինքնորոշման և Ուժի (կենսունակությոան) կապի տրամաբանությունը: Ի վերջո, սովորաբար ճգնաժամի մեջ գտնվող սուբյեկտն է բախվում ինքնորոշման հրամայականին: Հենց այս տրամաբանությունը չհասկանալն է, որ շատ հաճախ սուբյեկտի մոտ առաջանում է վախ Ինքնորոշման հանդեպ. նման արարքում շատերը տեսնում են մարտահրավեր իրերի և երևույթների օբյեկտիվ աշխարհի և սպառնալիքների աղբյուր իրենց գոյության դեմ: Հետևաբար, մենք ավելի հաճախ հանդիպում ենք շատ ժողովուրդների հակմանը դեպի Ինքնորոշումը և Ինքնիշխանությունը մերժելը, և սուբյեկտի անգիտակցական հակվածությանը՝ փրկարար ուժ փնտրելու իրենից դուրս։ Վերջին միտումը, որպես կանոն, ծնում է մի շարք ավերածություններ, որոնք մենք նկատում ենք բազմաթիվ ժողովուրդների ու պետությունների պատմության մեջ։ Բայց սրանից, սովորաբար, ճիշտ եզրակացություններ չեն արվում. ձախողումը սովորաբար կապված է «ուժեղ հովանավորների» բացակայության հետ։

Եվ այսպես. կա համոզմունք, որ երկրների ինքնիշխան որոշումներն ու գործողությունները հզորների դիրքերի վրա ազդող գործոն չեն։ Հայաստանի քաղաքական վերնախավի գիտակցության մեջ չի արմատավորվել այն միտքը, որ ինքնորոշման միջոցով ինքնիշխան ազգային ռազմավարության զինումը կարող է լրջորեն ազդել ցանկացած տերության դիրքորոշումների և գործողությունների վրա՝ ձևավորելով ուժերի հավասարակշռություն ինքնիշխան սուբյեկտի շուրջ։